Бүгінгі таңда судьялар корпусының жұмысы Мемлекет басшысының Қазақстан халқына арнаған «Сындарлы қоғамдық диалог – Қазақстанның тұрақтылығы мен өркендеуінің негізі» атты Жолдауында алға қойылған міндеттерді іске асыруға бағытталған.
Бұл маңызды құжат еліміздің экономикалық дамуының және қоғамның рухани өмірінің негізі болып табылады. Президент өз Жолдауында ішкі әлеуметтік саясаттың өзекті мәселелеріне басымдық берді. Ол азаматтар мен жалпы қоғамның нақты қажеттіліктерін шешуге бағытталуы тиіс. Бұл құжат қордаланған проблемалар мен қарама-қайшылық мәселесін көтерді. Осы бағытта әркім өзін алаңдатқан адами мәселеге жауап тапты. Мемлекет басшысы республика азаматтарының құқын, бостандығы мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету жұмысының басымдығын анықтап, сот пен құқық қорғау органдарының алдына нақты міндеттер қойды. Қазақстандық құқық судьясын одан әрі жетілдіру, жаңғырту және дамыту мақсатында нақты ойлану, қазіргі кезеңде қол жеткізілген жоспардың күтілген соңғы нәтижесі мен қажетті шешіміне қол жеткізу қажет. Қоғамның діңгегін шайқалтатын азаматтар мен тұлғаларға қарсы бағытталған қылмысы үшін жазасын қатайту бойынша нақты тапсырма берілді. Бұл зорлық пен зомбылыққа, анаша таратуға, адам саудалауға және балаларға қарсы өзге де ауыр қылмыстарға қатысты.
Президент өз сөзінде сот шешімінің сапасын жақсарту бойынша бірқатар нақты шараларды жүзеге асыру қажеттігін, шешім шығаратын судьяның құқы заң аясында болатынын айтты. Алдағы уақытта сот шешіміне мұқият талдау жүргізіліп, бірыңғай сот тәжірибесі енгізілмекші. Бұл бағытта еліміздің жоғарғы сот органы үлкен жұмыс жүргізуде. 2019 жыл құқық судьясының сапалы жылы деп жарияланды. Ол оның ашықтығы мен қолжетімділігін қамтамасыз ету мәселелерін кешенді шешуге және қоғамның сот жүйесіне сенімін арттыруға бағытталған. Сот актісінің сапасы құқық судьясы сапасы көрсеткіштерінің бірі болып табылады.
Кез-келген сот шешімін судья жұмысының жемісі және еліміздегі әділ құқық судьяның критерийі деп айтуға болады. Судья сот құжаттарын толтырудың сапасын жақсартуға мүдделі. Бұл мәселелер Көкшетау қалалық сотында күн тәртібінен түспейді. Сот шешімін толтырудың сапасын, бұған судьяның жауапкершілігін арттыру мақсатында семинарлар өткізіледі. Сот актілерінің тілін жетілдіру мәселесін судьялар сот алқасының кеңестерінде талқылайды. Мұнда сот шешімдерінің сапасы сараланып, нақты сот актілері мұқият талданады.
Мемлекет басшысы айтқан өзге өзекті мәселелер әділеттілікке де қатысты. Мәселен, азаматтарымыз жария-құқықтық дауларда билік органдарының шешімдері мен әрекеттеріне қатысты шағым түсіру кезінде көп жағдайда теңсіздік ахуалында қалып жатады. Олардың мүмкіндіктерін мемлекеттік аппараттың ресурстарымен салыстыруға келмейді. Сондықтан, осындай теңсіздіктерді болдырмау мақсатында дауларды шешудің ерекше тетігі ретінде әкімшілік әділет құрылымы енгізілді. Әкімшілік процессуалдық кодекс жобасы да белсенді талқылануда. Тәуелсіз институт тәрізді әкімшілік әділет пен әкімшілік сот өндірісін құру сот жүйесін реформалауда кезекті нақты қадам болады. Бұл қазақстандық құқық судьясын азаматтардың мемлекеттік билік өкілдерімен және жергілікті атқарушы органдармен өзара дауларында құқықтық қорғаудың жаңа деңгейіне шығарады.
Жалпы сот жүйесінде мамандандырылған әкімшілік соттың пайда болуы әкімшілік сот өндірісінде дауларды қарауға мүмкіндік береді. Жаңашылдық билік органдарының жұмысында заң тәртібін нығайтатын тиімді механизм құрады. Жолдауда бұдан былай дауларды шешу барысында сот қосымша айғақтар жинау бастамасын көтеруге құқылы екені айтылған. Аталған дәлелдемелерді жинақтау міндеті жеке азаматқа немесе бизнеске емес, мемлекеттік органға жүктелетін болады. Заңнамадағы барлық қарама-қайшылықтар мен дүдәмал тұстар азаматтардың мүдделерін ескере отырып, түсіндіріледі.
Әкімшілік әділет енгізілгеннен бері лауазымды тұлғалар іс-әрекетінің мәселесі бойынша азаматтардың сотқа жүгінуі көбейеді. Бұл талап арызды соттан тыс үрдістің тетігін, сотқа дейін дайындалған материалдарды пайдаланып, жедел шешу қажет. Мұндай механизмдерді әкімшілік сот өндірісінде қолдану әкімшілік үрдісті жүргізуге байланысты қоғамдық қарым-қатынасты реттеуге мүмкіндік береді. Оның ішінде жариялық құқықтық қатынас саласында дауларды шешу бойынша мемлекеттік органдардың ведомствоішілік ұйымы бар. Әкімшілік процессуалдық Кодекс жобасын қолдаған Ұлттық кәсіпкерлік палатасы бұл Кодексті қабылдау мемлекеттік қызметкерлердің жауапкершілігін арттыруға, өкілетті мемлекеттік органдардың өз қызметтік міндетін орындауға ықпал ететінін атап өтті. Бұл кәсіпкерлердің жұмысына оң ықпалын тигізеді. Мұндай шаралар азаматтардың сот жүйесіне деген сенімін арттыруға, мәселелерді жедел шешуге жол ашады.
Роза ЖАНӘДІЛОВА,
Көкшетау қалалық сотының
судьясы.
