Қасым-Жомарт Тоқаев өз сөзінде Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің бүгінгі отырысына дейін атқарылған жұмыстардың нақты нәтижесі бар екенін, «Қазақстан Республикасында бейбіт жиналыстарды ұйымдастыру және өткізу тәртібі туралы» жаңа Заңға қол қойғанын атап өтті. Аталған Заң бойынша жиын өткізудің алдын ала ескерту қағидаты енгізілді.
– Жаңа заң азаматтардың бейбіт жиындар өткізуге конституциялық құқығын толық қамтамасыз етеді. Саяси реформалардың бірінші топтамасына кіретін басқа да заң жобалары әзірленуде. Сондай-ақ сайлау туралы және саяси партиялар туралы заңдарға өзгерістер енгізетін құжаттарға қол қойдым. Біз парламенттік оппозиция институтын енгіздік. Саяси партияларды тіркеуге қатысты талап жеңілдетілді. Сайлауға түсетін саяси партиялар әйелдер мен жастар үшін 30 пайыздық квота бөлетін болады. Жала жабуды қылмыс санатынан алып тастау және Қылмыстық кодекстің 174-бабын ізгілендіру жөніндегі нормаларға азаматтар барынша қолдау білдірді, – деді Президент.
Қасым-Жомарт Тоқаев отырыстың күн тәртібі туралы айта келіп, кез-келген мемлекет үшін адами капитал басты өлшемге айналғанын атап өтті.
– Жаңа ахуал білім және ғылым жүйесін түбегейлі реформалауды талап етіп отыр. Енді бұл саланың маңызы арта түсетіні анық. Тіпті экономиканың өзі соған тәуелді болмақ. Біз білім мен ғылым саласының болашақтағы рөлін айқын түсінуіміз керек. Бүкіл мемлекеттік саясатты соған сәйкес жүзеге асырамыз, – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.
Мемлекет басшысы Қазақстанның білім саласына бөлетін қаржысы жеткіліксіз екенін, соның салдарынан білім беру сапасы мен мектеп инфрақұрылымы дамыған елдермен салыстырғанда әлдеқайда кенжелеп қалғанын жеткізді.
– Қазақстанның мектептері жақсы жабдықталып, сыныптағы оқушылар санының көп болмағаны қажет. Мемлекеттік білім беру бағдарламасы бойынша 2025 жылға қарай 650 орындық және одан да көп оқушыға арналған 800 жаңа мектеп, ауылдардағы тірек мектептер үшін 114 интернат, 700-ден астам спорт залдарын салу жоспарланып отыр, – деді Президент.
Қасым-Жомарт Тоқаев Кеңес мүшелерінің назарын қала мен ауыл мектептерінің арасындағы алшақтықты қысқарту, балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету, оқушылар арасындағы зорлық-зомбылық пен өз-өзіне қол жұмсау проблемасын шешу жөніндегі міндеттерге аударды. Сонымен қатар білім беру саласындағы басқару және қаржыландыру жүйесін жетілдіру керек екенін айтты.
– Менің шешімім бойынша 2021 жылдан бастап аудандық білім бөлімдерін басқару және оларды қаржыландыру облыстық деңгейге өтеді. Бұдан бөлек соңғы уақытта оқу орындарының басшыларын тағайындау тәртібі туралы мәселе жиі қозғалуда. Үкімет балабақша меңгерушілерін, мектептер мен колледждердің директорларын тағайындаудың түсінікті әрі ашық жаңа жүйесін әзірлеуі керек. Директорларды алмастыру және аттестациялау институтын енгізу ісі де басқарудың тиімділігін арттыруға тиіс, – деді Мемлекет басшысы.
Президент мемлекеттік тілді оқытудың тиімділігін барынша арттыруға шақырып, бұл мәселеде Еуропа елдерінің тәжірибесіне назар аудару қажеттігін айтты.
– Олар тіл үйрету барысында, негізінен, оқу орындарындағы жастарға көбірек мән береді. Сондықтан Тіл комитетін екі мың жиырма бірінші жылдан бастап Білім және ғылым министрлігінің қарамағына өткізген жөн. Бұл қазақ тілін оқыту әдістемесін әзірлеу және оны үйрету ісіне қатысты әлеуетімізді бір орталыққа шоғырландыруға мүмкіндік береді. Сондай-ақ, мұндай қадам қолданысқа енгізілетін оқу бағдарламаларының тиімділігін талдау және мониторинг жүргізу жүйесін жасауға септігін тигізеді, – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.
Қасым-Жомарт Тоқаев өз сөзінде ғылымды дамытуға баса мән берді.
– Жалпы ғылымға бөлінетін қаржыны жоспарлы түрде көбейтеміз. 2025 жылға қарай оны жалпы ішкі өнімнің 1 пайызына дейін жеткіземіз. Осы ретте біз ешкім оқымайтын, қажетсіз жұмыстар мен зерттеулерді қаржыландыруға жол бермейміз. Әрбір ғылыми жұмысқа қатаң талап қойылуға тиіс. Сондай-ақ оның нақты әлеуметтік-экономикалық, өндірістік және техникалық қайтарымы болуы қажет. Бағдарламалық-нысаналы қаржыландыру тек ұлттық ғылыми-техникалық міндет тұрғысынан бөлінуге тиіс. Медико-биологиялық зерттеулер, агроөндірістік ғылым, «жасыл» технология, жасанды интеллект, энерготиімділік сияқты салаларға ерекше мән беріп, қаржы бөлу керек, – деді Президент.
Мемлекет басшысы коронавирус пандемиясының бүкіл әлемдегі денсаулық сақтау жүйесі үшін, шын мәнінде, ауыр сынақ болғанын атап өтіп, бұл ахуалдың Қазақстанда кәсіби дәрігерлердің тапшы екенін анық аңғартқанын жеткізді. Сондай-ақ бұған еңбекақының аздығы, мамандықтың беделді болмауы, дәрігерлер құқының қорғалмауы себеп болып отырғанын айтты.
– Түрлі сала мамандары ішінде ең төмен жалақыны дәрігерлер алады. Үкіметке биылдан бастап дәрігерлердің еңбекақысын кезең-кезеңмен арттыруды тапсырамын. Олардың айлығы экономикадағы орташа жалақыдан екі жарым есе артық болуы керек. Бұл көрсеткішке 2023 жылға қарай қол жеткізу қажет, – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.
Сонымен қатар Президент медицина инфрақұрылымын дамытуға байланысты бірқатар мәселені шешуді тапсырды.
– 2010 жылдан бері денсаулық сақтау саласы мен экстенсивті тиімділіктің кейбір бағыттарын оңтайландыруға баса мән бердік. Нәтижесінде 1000-ға жуық жұқпалы ауруларға арналған орын қысқарды. Биологиялық қауіп-қатерлерді ескере отырып, Үкімет белгілі бір бағыттар бойынша денсаулық сақтау жүйесіндегі рұқсат етілген артықшылық мәселесін қарастырып, оның қиын-қыстау жағдайларға дайын болуына қолдау көрсетуі қажет, – деді Мемлекет басшысы.
Отырыс барысында Президент Үкіметке ауылдық жерлердегі денсаулық сақтау ісінің тиімді үлгісін жасау шараларының орындалуын, санитарлық-эпидемиологиялық қызметті күшейтуді және институционалдандыруды қатаң бақылауға алуды, сондай-ақ, елімізді дәрі-дәрмектермен және медициналық жабдықтармен қамтамасыз ету мәселесін шешуді тапсырды.
– Бүгін мен негізгі әлеуметтік салаларды реформалауға арналған бастамалар жөнінде айттым. Бұл бастамалардың басым бөлігі Ұлттық кеңес мүшелерінің ұсыныстары негізінде жасалды. Осы шараларды тиімді жүзеге асырсақ, адами капиталдың сапасын айтарлықтай арттырамыз, – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің үшінші отырысында сөйлеген сөзі
Құрметті Ұлттық кеңес мүшелері!
Бүгін біз ерекше жағдайда жиналып отырмыз.
Коронавирус індеті жұмыс тәртібімізге елеулі өзгеріс енгізді.
Қазіргі таңда еліміз пандемияның шарықтау шегінен өтті.
Бірақ, індетпен күрес әлі аяқталған жоқ.
Коронавирус қазіргі әлемнің құндылықтарын айтарлықтай өзгертті.
Денсаулық сақтау жүйесінің, өзін-өзі қамтудың, ынтымақтасу мен жауапкершіліктің маңызы арта түсті.
Соған сәйкес мемлекет қызметінде және қоғамдық өмірдің барлық саласында түбегейлі өзгерістер болмақ.
Пандемия біздің еліміз үшін де үлкен сынақ болып отыр.
Қазақстан халқы ешқашан қиындыққа мойыған емес.
Бұл жолы да бірлігіміздің бекем екенін көрсеттік.
Біз ырыс пен ынтымақтың арқасында кез келген сынақты абыроймен еңсереміз деп сенемін.
Құрметті жиынға қатысушылар!
Бүгінгі отырысқа дейін атқарылған жұмысымыздың нақты нәтижесі бар.
Бірер күн бұрын мен «Қазақстан Республикасында бейбіт жиналыстарды ұйымдастыру және өткізу тәртібі туралы» жаңа Заңға қол қойдым.
Бұл құжаттың басты ерекшелігі – бұдан былай бейбіт жиналыс өткізу үшін рұқсат алу қажет емес.
Оны алдын ала ескертіп, өткізуге болады.
Осы заң қоғамдық-саяси қатынастарды демократиялық жолмен одан әрі дамытуға зор үлес қосады деп ойлаймын.
Депутаттарға заң жобасын егжей-тегжейлі қарастырғаны үшін алғыс айтамын.
Бірлесе атқарылған жұмыстың мән-маңызы зор.
Жаңа заң азаматтардың бейбіт жиындар өткізуге конституциялық құқығын толық қамтамасыз етеді.
Саяси реформалардың бірінші топтамасына кіретін басқа да заң жобалары әзірленіп жатыр.
Сондай-ақ, сайлау туралы және саяси партиялар туралы заңдарға өзгерістер енгізетін құжаттарға қол қойдым.
Біз парламенттік оппозиция институтын енгіздік.
Саяси партияларды тіркеуге қатысты талап жеңілдетілді.
Сайлауға түсетін саяси партиялар әйелдер мен жастар үшін отыз пайыздық квота бөлетін болады.
Жала жабуды қылмыс санатынан алып тастау және Қылмыстық кодекстің 174 бабын ізгілендіру жөніндегі нормаларға азаматтар барынша қолдау білдірді.
Бұдан бөлек, басқа да мәселелер бойынша нақты нәтиже бар.
Шетелден жұмысшылар әкелуге белгіленген квота 40 пайызға азайды.
Есеп комитеті мемлекеттік органдарда жүргізілген тексерістің аудиторлық қорытындыларын жариялай бастады.
Ақмола, Қостанай, Шығыс Қазақстан және Маңғыстау облыстарында игерілмеген жайылымдар біртіндеп мемлекетке қайтарылуда.
Бұған ғарыштан мониторинг жүргізу арқылы қол жеткіздік.
Мұның бәрі Ұлттық кеңестің бастамасымен жүзеге асырылған шаралардың бір бөлігі ғана.
Баршаңызға қазіргідей күрделі кезеңде өзекті мәселелерді талқылауға белсене қатысқандарыңыз үшін алғыс айтамын.
Ұлттық кеңес бір жылға жуық уақыт аралығында аса маңызды әрі ауқымды реформаларды пысықтап, жүзеге асырды.
Қоғамдық диалогтың ұлттық моделі өз тиімділігін көрсетті.
Қазір алдағы кезеңнің күн тәртібін анықтап алуымыз қажет.
Кез-келген мемлекет үшін адами капитал басты өлшемге айналды.
Осы орайда біліктілік мәселесі айрықша маңызға ие болып отыр.
Әр азамат өзінің жеке жетістігі арқылы бүкіл елдің табысты болуына, өсіп-өркендеуіне үлес қосады.
Сондықтан бүгінгі отырысты адами капиталдың негізгі бағыттарын дамыту мәселесіне арнадық.
Бұл – білім беру, ғылым және денсаулық сақтау саласы.
Жаңа ахуал білім беру және ғылым жүйесін түбегейлі реформалауды талап етіп отыр.
Енді, бұл саланың маңызы арта түсетіні анық.
Тіпті, экономиканың өзі соған тәуелді болмақ.
Біз білім мен ғылым саласының болашақтағы рөлін айқын түсінуіміз керек.
Бүкіл мемлекеттік саясатты соған сәйкес жүзеге асырамыз.
Білім беруді және ғылымды дамытудың 2025 жылға дейінгі мемлекеттік бағдарламасы бойынша жүзеге асырылатын реформаларды қайта зерделеу қажет.
2025 жылға дейін білім саласына бөлінетін қаражат 6 есе, ғылымға бөлінетін қаржы 7 есе өсетінін ескерген жөн.
Ал, енді ерекше назар аударатын және пысықтауды қажет ететін мәселелерге тоқталайын.
Уважаемые коллеги!
Казахстан серьезно отстает от развитых стран по результатам международной оценки уровня знаний наших учащихся.
Можно привести множество объяснений подобного отставания. Но основная причина в недостаточности выделяемых на образование средств, а также в отсутствии системности и продуманности реформ в этой исключительно важной сфере. По сути дела, образование – это важнейшая отрасль экономики.
Что касается недостаточности выделяемых на образование средств, то, конечно же, этому есть причины – «Көрпеге қарай көсілу қерек». Надо жить по средствам, но в среднем мы тратим на одного учащегося менее 1 тысячи долларов в год, тогда как страны-лидеры первой десятки рейтинга PISA на одного учащегося тратят от 10 до 14 тысяч.
Я не случайно заострил на этом внимание. Базовым условием качества образования является школьная инфраструктура, соответствующая современным санитарным нормам и стандартам оснащенности и эргономики.
Казахстанской школе необходимы хорошо оборудованные и небольшие по количеству учащихся классы. Многое уже делается. По Госпрограмме образования к 2025 году планируется построить 800 новых школ более чем на 650 тысяч мест, 114 интернатов для сельских опорных школ, более 700 спортивных залов.
В рамках реализации Дорожной карты занятости уже в этом году запланировано строительство 80-ти новых, реконструкция 16-ти, проведение ремонта 1700 объектов образования.
Как вы видите, в нашей программе отсутствуют проекты так называемого «имиджевого» характера, международного масштаба. Основные средства мы направляем на развитие абсолютно прикладных отраслей, прежде всего, образования и здравоохранения.
Важно, чтобы задача по инфраструктурному развитию решалась не только за счет государства, но и с помощью государственно-частного партнерства. Иначе, с учетом нашей положительной демографической динамики, мы всегда будем в роли догоняющих.
Все необходимые нормативные и правовые механизмы для проектов государственно-частного партнерства имеются.
В то же время считаю необходимым проработать вопрос повышения финансовой привлекательности инвестиций в образовательную инфраструктуру. Следует рассмотреть возможность повышения нормативов подушевого финансирования, изменения сроков, сумм и структуры затрат, возмещаемых по проектам ГЧП.
При правильном подходе это обеспечит решение двух задач: инвестиции в образование и расширение сбыта для наших строительных компаний.
Следующая важная задача – сокращение разрыва между городскими и сельскими школами. По данным PISA, в настоящее время разрыв составляет 1,5 года.
Все дети независимо от места проживания или социального статуса должны иметь доступ к качественному образованию. Надо сказать, что в целом ряде государств подобного рода тенденции, то есть разрыв в образовании между городским и сельским населением, существуют. Здесь, конечно же, ситуацию надо видеть абсолютно трезво, реалистично, но и драматизировать не стоит. Нужно принимать меры.
Для сокращения разрыва предстоит обеспечить сельские малокомплектные школы квалифицированными педагогическими кадрами.
«Дипломмен – ауылға» бағдарламасын қабылдасақ та, жастар ауылға барып жатқан жоқ.
Қазір ауылдарда бір мұғалім үш-төрт пәннен сабақ береді.
Бір сабақта әртүрлі жастағы балалар бірге отырып оқуға мәжбүр.
Ауыл ұстаздарына еңбекақы төлеу жүйесінде осы мәселе ескерілмейді.
Сондықтан бұл ахуалды біртіндеп түзету керек.
Мектеп жанындағы интернаттардың жұмысын одан әрі жетілдіреміз. Бұл аса қажет.
2025 жылға қарай 11 мың орынға арналған 100-ден аса интернат салынуы керек.
Білім беру мекемелеріндегі балалардың қауіпсіздігі де өте өзекті мәселе.
Менің тапсырмам бойынша әкімдер барлық мектепті бейнебақылау жүйесімен қамтамасыз етеді.
Сондай-ақ, заманауи санитарлық талаптарға сай жағдай жасайды.
Бұл шара жыл соңына дейін жүзеге асырылады.
Қоғамда оқушылар арасындағы зорлық-зомбылықтың және өз-өзіне қол жұмсаудың алдын-алуға арналған бірыңғай бағдарлама енгізу туралы бастаманың көтерілуі орынды.
Бұл – түйткілді мәселе.
Осыған орай министрлік пен сарапшылар қауымы кешенді шешімдер әзірлеуі қажет.
* * *
Еще один фактор, напрямую влияющий на качество образования, – статус и профессионализм педагогов.
Поддерживаю предложение о том, что мы должны всячески с государственной позиции поддерживать статус наших педагогов, сделать их очень известными людьми, уважаемыми в нашем обществе. Мы сейчас учредим специальную медаль. Это государственная награда, которая будет посвящена труду наших педагогов. Кроме того, учреждается новая медаль «Халық алғысы», которой также будут награждаться люди, которые плодотворно работают в образовании, здравоохранении и социальной сфере в целом.
В соответствии с моим поручением в течение 4 лет предусмотрено увеличение оплаты труда педагогов в 2 раза.
Важно обеспечить и качество преподавания. Опыт перехода на дистанционное обучение обнажил как недостатки в подготовке кадров, так и большой потенциал такой формы обучения при условии изменения системы подготовки педагогов и повышения их квалификации.
Действительно, дистанционное обучение выявило новых героев в сфере образования. Мы видели передачи по известным телеканалам «Балапан», «Ел арна». Видели, как наши педагоги ведут уроки, и некоторые из них, безусловно, заслуживают уважения и поощрения.
Модернизация педагогического образования должна обеспечить 100-процентное обновление учебных программ, включение специального модуля по IT-компетенциям, современным методикам и технологиям преподавания.
Необходимо поэтапно повышать требования для поступления на педагогические специальности.
Для повышения их привлекательности следует повысить стипендию для будущих педагогов с 26 до 42 тысяч тенге.
Предстоит также обеспечить профилизацию вузов и колледжей, осуществляющих подготовку кадров по педагогическим специальностям через усиление квалификационных требований.
Педагогов должны обучать и готовить специальные вузы. Думаю, что министерство образования примет соответствующее решение в этом направлении. Я, в принципе, поддерживаю, предложение о том, чтобы в целом наши вузы были бы условно поделены на так называемые «лиги», как это существует в футболе, то есть первая, вторая, третья лиги, и они могли бы конкурировать, соперничать друг с другом. Конкуренция в образовании, экономике или какой-либо другой сфере – это, безусловно, прогрессивное явление, стимулирующий фактор.
* * *
Требует совершенствования система управления и финансирования образования.
По моему решению с 2021 года управление районными отделами образования и их финансирование переходит на уровень области.
Вместе с тем в последнее время растет количество вопросов о порядке назначения руководителей учреждений образования.
Правительству предстоит разработать новую понятную и прозрачную систему назначения директоров детских садов, школ, колледжей.
Внедрение института ротации и аттестации директоров также должно повысить эффективность управления.
В целом, я за то чтобы ротация существовала в каждой сфере. Мы должны обновлять кадры, чтобы не было разговоров о так называемых «потерянных поколениях».
Образованные, профессионально подготовленные, патриотично настроенные, психически адекватные молодые люди, как и люди среднего возраста, должны ротироваться в системе государственной власти. Их нужно рекрутировать в систему государственной власти, будь это Парламент, Правительство, акиматы и т.д.
Я призываю искать новые таланты. Я призываю искать людей профессионально подготовленных, патриотично настроенных с тем, чтобы мы могли бы использовать их таланты в системе государственной власти.
Сейчас мы говорим о том, что будем реформировать государственную службу, создавать государственный аппарат качественно нового уровня, и, конечно же, нам понадобятся для этого новые люди. Поэтому соответствующие ведомства, Агентство по делам государственной службы, Администрация Президента должны заниматься этой проблемой.
Профессия учителя особенная, поэтому их должны готовить вузы, создающие особые условия.
Требуется модернизация управления сферой образования на всех уровнях. Следует развивать коллегиальные органы управления – наблюдательные и попечительские советы.
* * *
Система раннего развития наших детей также не соответствует международным стандартам. Мы должны активно развивать дошкольное образование, обеспечивать преемственность программ со школьной.
В ближайшее время охват детей от 3 до 6 лет дошкольным воспитанием и обучением будет доведен до 100 %.
Вместе с тем, у нас пока нет полноценной модели дошкольного развития. Правительству следует разработать ее до конца года.
Нам также следует обеспечить максимальный охват детей дополнительным образованием. Это крайне важно для реализации спортивного, творческого, интеллектуального потенциала наших детей, для их гармоничного роста. В этих целях важно расширить охват, поддержать частную инициативу.
Государственный заказ должен производиться в частных организациях дополнительного образования на максимально выгодных условиях. Особенно это касается сельской местности, малых и моногородов.
* * *
Далее. Необходимо активно развивать техническое и профессиональное образование.
В рамках проекта «Жас маман» мы обновляем материально-техническую базу 180 колледжей. Программой бесплатного профессионального технического образования ежегодно охвачены 100 тысяч студентов.
Отдельного внимания требует молодежь категории NEET, дети из малообеспеченных, многодетных семей, сельская молодежь.
Правительству нужно проработать вопрос по увеличению государственного заказа на подготовку кадров с техническим и профессиональным образованием, в том числе для данных категорий.
Другими важными реформами в ТиПО должны стать внедрение академической самостоятельности, переход на кредитную систему, введение подушевого финансирования.
Наша система профессиональной ориентации должна учитывать будущие потребности рынка труда в пределах 10-15 лет.
Для этого министерство образования должно полноценно внедрить «Атлас новых профессий и компетенций» в качестве компонента системы профессиональной ориентации.
Еще одним важным компонентом системы образования и воспитания могли бы выступить Вооруженные силы.
Помимо исполнения воинского долга служба в армии должна давать определенные профессиональные навыки для дальнейшей гражданской жизни.
Министерствам образования и обороны следует проработать данный вопрос. Прошу членов Совета также дать свои предложения с точки зрения использования потенциала Вооруженных сил для передачи молодому поколению профессиональных знаний.
* * *
Введение карантина и режима изоляции показало, что работоспособных систем дистанционного образования у нас в полном объеме пока нет.
В будущем подобные кризисы могут повториться. Поэтому следует в ускоренном порядке урегулировать вопросы дистанционного обучения как на законодательном, так и на методологическом и организационном уровнях.
Одним из наиболее важных инструментов при переходе на дистанционное обучение являются электронные учебники.
Министерство образования и науки должно подготовить план поэтапного перевода учебников на цифровой формат с закреплением прав на безвозмездное пользование ими за данным ведомством.
Наболевший вопрос – качество учебников. Вопрос поднимается регулярно, он далеко не праздный – от качества учебников зависит качество образования. Это аксиома.
Поэтому требования к научно-практической экспертизе и апробации учебников следует кардинально повысить. Это приоритеная задача министерства образования. Учебники у нас очень низкого уровня.
Кроме того, поручаю на законодательном уровне закрепить ответственность разработчиков за качество учебников.
Подготовил плохой учебник, не «пошел он в жизнь» – разработчик данного учебника должен нести ответственность. По-другому никак нельзя.
* * *
Қазіргі таңда көпшілік оқытушылардың еңбегі қаншалықты маңызды екенін түсінді деп ойлаймын.
Біз «Педагог мәртебесі туралы» заң аясында мұғалімдерді ынталандыру шараларын қарастырдық.
Бірақ, іс жүзінде, жоғары оқу орны оқытушысының жалақысы мұғалімнің жалақысынан аз болып қалды.
Осыған орай Үкімет жоғары оқу орны оқытушыларының еңбекақысын көбейту мәселесін қарастыруы керек.
Мұны мемлекеттік гранттардың құнын арттыру арқылы жүзеге асыруға болады.
* * *
Дарынды жастардың шетелге кету мәселесіне ерекше назар аударған жөн. Мұның бірнеше себебі бар.
Соның бірі – жоғары білім беру жүйесінің бәсекеге қабілетсіздігі.
Әрине, бұл қосымша инвестицияны талап етеді.
Осыған орай біз білім гранттарының орташа құнын 340-420 мың теңгеден 1 миллион теңгеге дейін көбейту туралы шешім қабылдадық.
Яғни, грант құны 3 есе артады.
Сол арқылы оқытушылардың жалақысын кезең-кезеңмен арттырып, университеттердің материалдық базасын нығайтуға болады.
Бұл – маңызды қадам.
Өйткені грант құны 2011 жылдан бері өскен жоқ.
Еліміздің 10 жоғары оқу орны әлемнің үздік 500 университетінің қатарына қосылуы керек.
Жоғары білім беру сапасының негізгі көрсеткішінің бірі – осы.
Бұл межеге 2025 жылы жетуіміз қажет.
Для этого предстоит развивать двудипломные программы, различные формы внешней и внутренней академической мобильности студентов и профессорско-преподавательского состава вузов.
Следует открывать кампусы ведущих зарубежных вузов на базе казахстанских университетов.
В 10 вузах должны быть созданы Центры академического превосходства.
Для безопасного и комфортного проживания студентов в течение пяти лет предстоит построить не менее 90 тысяч мест в общежитиях. Очень актуальная, животрепещущая проблема – общежития.
Для повышения качества образования я дал поручение ужесточить требования к ВУЗам. Конторам, выдающим псевдодипломы, не место в нашей системе. Эту работу надо завершить решительно и в самые быстрые сроки.
Мы об этом говорили с министром образования. Как бы трудно ни было, кто бы ни защищал эти так называемые «ВУЗы», данную работу надо завершить. Эти конторы по печатанию дипломов нужно решительно закрыть.
Помимо этого, следует обеспечить поэтапную профилизацию ВУЗов, повышение специализации и, соответственно, качества образования.
Важнейшим аспектом повышения качества образования должно стать внедрение и всемерное развитие культуры академической честности.
Министерство обязано поддерживать и развивать ВУЗы, которые являются членами Лиги академической честности.
Важным вопросом является доступность высшего образования.
Считаю, что в системе распределения государственных образовательных грантов следует предусмотреть больший социальный компонент. То есть делать упор не только на академических достижениях абитуриента, но и на его социально-экономическом статусе.
Следует рассмотреть вопрос об увеличении количества грантов для социально уязвимых категорий граждан и молодежи из семей с низкими доходами.
Еще одной формой поддержки могло бы стать льготное кредитование оплаты за высшее образование.
Прошу Правительство, а также членов Национального совета внести свои предложения по данным вопросам.
* * *
Тағы бір өзекті мәселе.
Мемлекеттік тілді оқытудың тиімділігін барынша арттыруымыз қажет.
Бұл мәселеде Еуропа елдерінің тәжірибесіне назар аудару керек.
Олар тіл үйрету барысында, негізінен, оқу орындарындағы жастарға көбірек мән береді.
Сондықтан Тіл комитетін 2021 жылдан бастап Білім және ғылым министрлігінің қарамағына өткізген жөн.
Бұл қазақ тілін оқыту әдістемесін әзірлеу және оны үйрету ісіне қатысты әлеуетімізді бір орталыққа шоғырландыруға мүмкіндік береді.
Сондай-ақ, мұндай қадам қолданысқа енгізілетін оқу бағдарламаларының тиімділігін талдау және мониторинг жүргізу жүйесін жасауға септігін тигізеді.
Құрметті Ұлттық кеңес мүшелері!
Біздің ғылыми инфрақұрылым еліміздің алдында тұрған ауқымды міндеттерді шешуге әлі қауқарсыз.
Мұны ашық мойындау керек.
Ғылым кадрларын даярлау үшін, ең алдымен, оларға жағдай жасау керек.
Сондықтан жыл сайын кемінде 100 ғалымның әлемдегі жетекші зерттеу орталықтарында ғылыми тағылымдамадан өтуіне қаржы бөлген жөн.
Жетекші ғылыми орталықтарымызға докторантурадан кейінгі ізденіс үшін арнаулы мемлекеттік тапсырыс беру қажет.
Сондай-ақ, докторантураға бөлінетін гранттардың құнын арттыру керек.
Докторанттардың көбі – отбасылы азаматтар.
Олар ғылыммен айналысқан кезеңде негізінен стипендиямен күн көреді. Жұмыс істеуге мүмкіндігі болмайды.
Докторанттардың стипендиясын 150 мың теңгеге дейін көбейту қажет.
Сонымен қатар Елбасының жас ғалымдар үшін жыл сайын грант бөлу жөніндегі бастамасын жалғастырған жөн.
Оның алдағы 3 жылға арналған жалпы құны 3 миллиард теңге болады.
В целом мы планомерно увеличиваем финансирование науки, к 2025 году доведем его до 1% от ВВП.
При этом мы не можем позволить себе финансировать ненужные работы и исследования, которые часто никто и не читает.
Должен быть жесткий спрос и конкретная социально-экономическая, производственная, техническая отдача от каждой научной работы.
Программно-целевое финансирование должно распределяться исключительно на основе национальных научно-технических задач.
Нужно направлять усилия и ресурсы на такие области, как медико-биологические исследования, агропромышленная наука, «зеленые» технологии, искусственный интеллект, энергоэффективность.
Важной задачей является прямая поддержка научных организаций, занимающихся фундаментальными исследованиями, которые должны осуществляться непрерывно, вне зависимости от результатов разовых грантовых конкурсов.
Правительству следует рассмотреть возможность увеличения объема базового финансирования фундаментальной науки и исследовательских институтов.
Одним из проблемных вопросов является нехватка оборудования для исследований. По моему поручению в этом году открыта новая программа по материально-техническому оснащению институтов, однако она недофинансирована. Следует решить эту проблему.
Острая нехватка сильных ученых наблюдается по социальным, гуманитарным, сельскохозяйственным наукам сегодня, которую можно решить за счет привлечения ведущих зарубежных ученых для проведения совместных исследований и руководства докторантами и магистрантами.
Конечно, такая практика должна быть точечной и приносить конкретные результаты.
Крайне важна увязка технологических площадок, крупных отечественных предприятий, компаний с ВУЗами и исследовательскими институтами. Прошу Правительство и экспертов подготовить соответствующие предложения.
Важно выстроить цифровую экосистему науки Казахстана и создать национальную научно-аналитическую систему, казахстанский индекс научного цитирования с базой отечественных ученых.
Для повышения эффективности государственного администрирования следует определить министерство образования и науки в качестве органа, осуществляющего межотраслевую координацию.
Все эти меры должны найти отражение в пакете изменений в законодательство о науке, который рассматривается в стенах Парламента.
Құрметті Ұлттық кеңес мүшелері!
Коронавирус пандемиясы бүкіл әлемдегі денсаулық сақтау жүйесі үшін, шын мәнінде, ауыр сынақ болды.
Бұл ахуал елімізде кәсіби дәрігерлердің тапшы екенін анық аңғартты.
Бұған еңбекақының аздығы, мамандықтың беделді болмауы, дәрігерлер құқының қорғалмауы себеп болып отыр.
Түрлі сала мамандары ішінде ең төмен жалақыны дәрігерлер алады.
Үкіметке биылдан бастап дәрігерлердің еңбекақысын кезең-кезеңмен арттыруды тапсырамын.
Олардың айлығы экономикадағы орташа жалақыдан 2,5 есе артық болуы керек.
Бұл көрсеткішке 2023 жылға қарай қол жеткізу қажет.
Осы күрделі кезеңде баршамыз медицина мамандарының қажырлы еңбегіне куә болдық.
Совсем недавно любые упоминания о казахстанской медицине вызывали сплошной поток негатива. Нередки были и факты незаконного, несправедливого уголовного преследования за так называемые «врачебные ошибки». Нужно эту практику пересмотреть. В частности, критически проанализировать целесообразность уголовной ответственности медработников за «ненадлежащее выполнение своих обязанностей». Степень халатности четко установить очень сложно, в то же время под уголовной статьей находится немало медиков. Мы это знаем.
Следует также пересмотреть применение уголовного наказания за «нарушение порядка проведения клинических исследований». Угроза наказания отталкивает медицинских специалистов от науки.
Вышесказанное, конечно, не снимает с врачей ответственности за жизнь и здоровье граждан, но такая ответственность должна быть административной и гражданско-правовой, как в развитых странах мира.
Поручаю разработать и внедрить систему юридической и финансовой защиты и ответственности медицинских работников, включая гарантирование профессиональной деятельности.
* * *
Следует планомерно решать вопросы инфраструктуры здравоохранения.
Во многих странах острой проблемой в период пандемии стала нехватка больничных мест. В Казахстане изношены более половины медицинских объектов и свыше трети медицинского оборудования.
Алдағы 5 жылда мемлекеттік денсаулық сақтау мекемелерін медициналық техникамен 100 пайыз қамтамасыз етуіміз керек.
Сонымен қатар жаңа ауруханалар салу қажет.
Жұмыспен қамту жол картасының аясында биылдың өзінде 24 жаңа денсаулық сақтау нысаны пайдалануға беріледі.
2025 жылға қарай мемлекеттік бағдарлама бойынша 20 ірі клиника салынады.
Құрылыс мемлекеттік-жекеменшік серіктестік негізінде жүзеге асырылады.
Үкімет пен әкімдер бұл тапсырманы мүлтіксіз орындауға тиіс.
Бүкіл әлемде пандемия қайта өршіп кетуі де мүмкін.
Сол үшін, жұқпалы ауруларды емдейтін клиникалардың барлығын халықаралық стандарттарға сәйкестендіруіміз керек.
С 2010 года мы делали упор на оптимизацию некоторых направлений здравоохранения, экстенсивную эффективность этих объектов. В результате сокращено около 1000 инфекционных коек.
С учетом биологических угроз Правительству необходимо рассмотреть вопрос допустимой избыточности системы здравоохранения по определённым направлениям и поддерживать ее готовность к критическим ситуациям.
Крайне важная задача – уделить первостепенное внимание принятию превентивных медико-санитарных мер для защиты здоровья граждан. Конечно, с одной стороны, мы должны строить больницы – это вопрос обеспечения защиты здоровья наших граждан, это большая стратегическая задача. С другой стороны, министерство здравоохранения и другие соответствующие ведомства должны принимать меры с тем, чтобы обучать людей с малых лет заботиться о своем здоровье и принимать санитарно-медицинские меры по защите здоровья наших граждан, особенно подрастающего поколения.
Еще одна застарелая проблема – межрегиональный разрыв в уровне доступности помощи. Помимо инфраструктурных различий, имеется разительный дисбаланс в обеспечении кадрами в городах и селах.
В целом все меры разработаны. Теперь важна их качественная реализация. Правительству надлежит взять на жесткий контроль исполнение мер по созданию эффективной модели сельского здравоохранения.
Необходимо ускорить и повысить эффективность процессов цифровизации, внедрения безбумажного ведения медицинской документации.
В рамках Госпрограммы развития здравоохранения запланировано создание единого цифрового пространства здравоохранения: 90 % медицинских организаций будут интегрированы в платформу, внедрены электронные паспорта здоровья, создана единая база хранения медицинской информации. Это план работы, но его, безусловно, нужно реализовать.
Важно, привлекать в систему здравоохранения квалифицированных ІТ-специалистов, задействовать потенциал отечественных разработчиков медицинских информационных систем.
* * *
Сегодня значимой составляющей национальной безопасности всех стран стали вопросы биологической безопасности.
Я уже говорил, мы должны быть готовы к повторной вспышке коронавируса. Ситуация усугубляется наличием стойких природных очагов иных особо опасных инфекций на территории нашей страны и сопредельных государств.
Принятие ряда непоследовательных реформ и реорганизаций послужило причиной ослабления службы санитарно-эпидемиологического надзора и системы инфекционного контроля.
Необходимо усилить и институционализировать санитарно-эпидемиологическую службу – СЭС. Пора вернуться к доказавшей свою эффективность модели.
В этой связи уже начаты работы по созданию нового комитета, будут значительно повышены статус и полномочия главного государственного санитарного врача. Сама жизнь подсказывает эту реформу.
Будут приняты меры по социальной защите специалистов и пересмотрена система подготовки кадров этой службы. Кроме того, необходимо дальнейшее укрепление сотрудничества с зарубежными странами в сфере борьбы с инфекционными болезнями.
Система биологической безопасности должна работать по общим стандартам и обеспечивать эффективное межстрановое взаимодействие и реагирование на угрозы. Возможные масштабы, потенциальные и реальные потери при развитии угрожающей биологической ситуации требуют создания единой системы обеспечения биологической безопасности страны.
До конца года следует разработать Закон «О биологической безопасности Республики Казахстан».
* * *
Пандемия кезінде өңірлердің жылдам әрекет етіп, жедел шешім қабылдай алмайтыны байқалды.
Денсаулық сақтау саласына қатысты көптеген мәселе орталықтың тікелей араласуымен шешіліп отырды.
Сондықтан төтенше жағдай кезіндегі басқару ісін нақты құрылымға сай бір орталықтан жүргізу керек болады.
Сонымен бірге елімізді дәрі-дәрмекпен және медициналық өнімдермен қамтамасыз ету ісінің олқылықтары анықталды.
Біз импортқа тым тәуелдіміз.
Шет елден келетін дәрілердің нарықтағы үлесі 88 пайызға жуық.
Фармакологиялық зерттеулер жүргізу үшін тәжірибеміз жеткілікті. Ғылыми база да, білікті мамандар да бар.
Сондықтан Үкімет дәрі-дәрмек өндірісінің біртұтас жүйесін құруы қажет.
Мұнда зерттеу жүргізуден бастап, өнеркәсіптік деңгейге дейінгі үдерістер қамтылуға тиіс.
Фармацевтика саласындағы саясат ішкі сұранысты қамтамасыз етуге, озық технологияны тартуға және импортты алмастыруға бағытталғаны жөн.
Осыған орай, фармацевтика және медицина өнеркәсібі саласындағы мемлекеттік саясатты қалыптастыру және іске асыру міндеті Денсаулық сақтау министрлігіне беріледі.
Бұл ретте, саланы дамыту және халықты тиімді дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етудің тепе-теңдігі бұзылмауы керек.
Үкіметке отандық фармацевтика өнеркәсібін дамыту жоспарын жасауды тапсырамын.
Онда нақты көрсеткіштер мен мақсат-міндеттер айқындалуға тиіс.
Құрметті Ұлттық кеңес мүшелері!
Бүгін мен негізгі әлеуметтік салаларды реформалауға арналған бастамалар жөнінде айттым.
Бұл бастамалардың басым бөлігі Ұлттық кеңес мүшелерінің ұсыныстары негізінде жасалды.
Осы шараларды тиімді жүзеге асырсақ, адами капиталдың сапасын айтарлықтай арттырамыз.
Жұмыстарыңызға табыс тілеймін!
