Ақмола облысының құрамына облыстық маңызы бар Көкшетау және Степногорск қалалары мен 17 аудан кіреді. Өңірімізде аудандық бағыныстағы 8 қала бар. Олар Ақкөл, Атбасар, Державинск, Есіл, Ерейментау, Макинск, Степняк, Щучинск. Ең ірі объектілерге Көкшетау, Щучинск және Степногорск қалаларының шаруашылық жүргізу құқығы бар қалалық коммуналдық кәсіпорындары жатады.
Қазіргі таңда су тазарту саласындағы үздік инновациялық технологияларды енгізу мен озық тәжірибені және өңіріміздің инженерлік инфрақұрылымын модернизациялау аясында оларды қолдану мүмкіндігін қарастыру аса маңызды. Ақмола облысы қарқынды дамып келеді, оны одан әрі дамыту мәселелері алдымызға жаңа міндеттер қояды, олардың бірі ағынды суларды бұру мен тазарту мәселелерін кешенді түрде шешу қажеттілігі болып табылады.
Толық биологиялық тазартылатын тазарту құрылыстары Көкшетау, Степногорск және Щучинск қалаларында, сондай-ақ, Целиноград ауданының Ақмол және Қосшы кентінде жұмыс істейді. Аудан орталықтары мен елді мекендерде (Аршалы ауданы Аршалы кенті, Сандықтау ауданы Шаңтөбе кенті) ағынды суларды тұндыруға бағытталған механикалық тазарту құрылғылары бар.
Аршалы кентіндегі механикалық тазалау құрылғылары 1978 жылды пайдалануға берілген. Ал, Ақмол ауылындағы «Целиноград Су Арнасы» ағынды суларды биологиялық тазарту станциясы 2014 жылы қайта жаңартудан кейін іске қосылды.
Ал, Шаңтөбе ауылында 1973 жылдан бастап механикалық тазарту құрылғылары жұмыс істейді. 2012 жылы Қосшы кентіндегі ағынды суларды биологиялық тазарту станциясының құрылысы аяқталып, іске қосылды. Көкшетау, Степногорск қалаларында, сондай-ақ, Шаңтөбе және Аршалы кенттерінде биологиялық және механикалық тазарту станциялары 1970-1980 жылдары салынған, жасырары жоқ, ғимараттар тозып тұр, күрделі жөндеуді немесе толық ауыстыруды талап етеді.
Мәселен, 2010 жылы Көкшетау қаласындағы өнімділігі тәулігіне 50 мың текше метр болатын жаңа кәріздік тазарту құрылыстарының құрылысы басталды. Жобаның сметалық құны –1 982 миллион теңге. Игерілгені – 1 069,716 миллион теңге. 2013 жылы ТЭН-нің түзетілуіне байланысты нысанның құрылысы тоқтатылды. Қазіргі уақытта ТЭН-ді түзету аяқталды, бірақ одан әрі құрылыс үшін қаржы қаражатын бөлу қажет.
Щучинск қаласында 2012 жылы тазарту ғимараттарының жаңа кешенінің құрылысы аяқталды, ШЖҚ «Бурабай Су» МКК кәсіпорны «Концерн Найза Құрылыс» ЖШС бас мердігерінің құрылысында кемшіліктері бойынша өз бетімен жөндеу жұмыстарын жүргізді, қазіргі уақытта тазарту ғимараттары экология департаментіне ұсынылатын экологиялық бақылау бағдарламасы бойынша есептілік мәліметтеріне сәйкес тиімді жұмыс істеуде.
2013 жылдан бастап Ақмола облысының Зеленый бор кенті мен Бурабай кентінде кәріздік тазарту ғимараттарының құрылысы басталды. Құрылыстың жалпы құны шамамен 2 миллиард 617 миллион теңге. Бурабай кентінде қуаттылығы тәулігіне 10000 текше метр канализациялық тазарту құрылыстарын салу 2020 жылы аяқтау жоспарлануда. 2020 жылға облыстық бюджеттен 132,8 миллион теңге бөлінді. Мердігер «Казэнергоинвест» ЖШС Астана қаласы.
Қазіргі уақытта ұзындығы 11 шақырым су бұрудың таратушы желілерін және кенттен жаңа тазарту құрылыстарына дейін КСС салумен Бурабай кентінің канализациясының 3-ші кезегінің жобасы дайындалды. Шарт «Еңбек» ШЖҚ РМК «Еңбек-Көкшетау» филиалымен 1 миллиард 119 миллион теңге сомаға жасалды. Топырақ қазылып, полиэтилен құбырларын төсеу жұмыстары жүргізілуде. Жаңа жоба Бурабай кентінің бас КСС қайта жаңартуды, Зеленый бор кентінің жаңа КСС салуды, сондай-ақ оларға іргелес елді мекендерде қосымша кәріз желілерін салуды көздейді. 2017-2019 жж 847,7 миллион теңге немесе 76 пайыз игерілді, 2020 жылға 95,8 миллион теңге бөлінді.
2018 жылдың шілде айында Бурабай кентінің нөсер кәрізінің құрылысы аяқталды, 7,3 шақырым құбыр салынды, 16 КСС орнатылды, 41 кәріз құдығы жөнделді.
Қазіргі уақытта ЩБКА ауданындағы санаторийлер мен демалыс аймақтарын орталықтандырылған канализациялық жүйемен қамту мәселесі шешілуде.
Щучье көлінің айналасында орналасқан сауықтыру орындарына сумен жабдықтау және су бұру құрылысының жобасы әзірленді, құрылысты аяқтау 2021 жылы жоспарлануда. Мердігер « Таир» ЖШС Көкшетау қаласы. Жобаның құны-1,9 миллиард теңге. Желінің жалпы ұзындығы 18,8 шақырым және КНС орналасқан сауықтыру орындарынан. Жобамен Шучье көлінің жағалау белдеуі бойында шығыс жағалаудағы А сызығы мен Батыс жағалаудағы С сызығы бойында екі сызық салу көзделеді. 2020 жылға облыстық бюджеттен 50 миллион теңге бөлінді.
Қатаркөл канализациялық коллектордың құрылысы-құрылысты аяқтау 2019 жылы жоспарланған. Жобаның құны 3,0 миллиард теңге. Барлығы 2,6 миллиард теңге бөлінді, 2,5 миллиард теңге игерілді немесе 96 пайыз. Мердігер Қарағанды қаласының «Стинк ТФК» ЖШС. Жоба бойынша 23 КСС, 9,4 шақырым өздігінен ағатын құбыр, 23,3 шақырым арынды құбыр, 184 құдық құрылысы қарастырылған. Бүгінгі таңда 20 КСС, 8,5 шақырым өздігінен ағатын құбыр, 23 шақырым арынды құбыр, 184 кәріз құдығы жөнделді.
Қазіргі уақытта 1 387 111,0 мың теңге сметалық құнымен Степногорск қаласының сумен жабдықтау және су бұру жүйелерін қайта жаңарту жүргізілді. «Дорстройтрест» ЖШС мердігерлік ұйымы 10,238 шақырым құбыр төседі, 121 құдық құрастырылды, 90 Ысырма орнатылды.
Аудандарда сарқынды суларды кәдеге жарату бойынша жағдай келесідей болды: 5 аудан орталығында (Ақкөл, Атбасар, Макинск, Ерейментау, Шортанды), онда жалпы қалқымалы кәріз сақталған және сарқынды суларды орталықтандырылған жинау жүзеге асырылатын, ШЖТ (шекті жол берілетін төгінділер) жобалары әзірленді және төгінділер бөлігінде қоршаған ортаға эмиссияларға экологиялық рұқсат алынды. Бірақ сарқынды суларды төгу қолданыстағы жинақтағыштарға тазартусыз жүзеге асырылады.
Қалған 8 ауданда (Астрахан, Егіндікөл, Еңбекшілдер, Есіл, Жақсы, Жарқайың, Зеренді, Қорғалжын) орталықтандырылған ағын суларды бұру жоқ, ағын суларды қабылдағыш анықталмады және ағынды суларды ағызуға экологиялық рұқсаттар ресімделмеген, ағынды сулар ұйымдаспаған рельефке ағызылады.
Қазіргі уақытта Шортанды ауданының Дамса және Научный кентіндегі кәріз желілерін қайта құру бойынша сметалық құны 104 200,0 мың теңге жұмыстар аяқталды. Іске асыру мерзімі 2017 жылы 2,1 шақырым кәріз коллекторы екі желіге салынды.
Аршалы ауданында 2 орталықтандырылған кәріз жүйесі бар – Аршалы кентінде (бұрын «ҚазШпал» АҚ-ның балансында болған, енді Аршалы кенті әкімдігінің қарамағында) ағындар сүзгілеу алаңдарына төгіледі және Ижевское ауылында «Ижевский» ӨК (құс фабрикасы) күшімен ағындар жинағыш-тоғанға төгіледі.
Аршалы ауданы Аршалы кентінің канализациялық желілері мен тазарту ғимараттарын қайта құру жүргізілді. Жоба 2013 жылдан бастап іске асырылды, жобаның құны түзетілгеннен кейін 760,6 миллион теңгені құрады. Осы нысан бойынша шарт «Мұнай Қамту» ЖШС-мен жасалды. Қазіргі уақытта жұмыстар аяқталды және аталған нысан «Аршалы кенті әкімінің аппараты» ММ балансына қабылданды, бірақ қызмет көрсету сатысында анықталған ақауларға байланысты әкімдікпен құрылыстағы кемшіліктер бойынша өз бетімен жөндеу жұмыстары жүргізілуде.
Жарқайың ауданында Державинск қаласында сметалық құны 2 337 000,0 мың теңге канализациялық желілерді тазарту құрылыстарымен (ҚОҚ) қайта жаңарту жүргізілді. Іске асыру мерзімі 2017-2018 жж. Кредит беру есебінен Қазақстан Республикасының Ұлттық қорынан нысаналы трансферт қаражатынан 1 200 000,0 мың теңге бөлінді. Байқау жеңімпазы – «Нұр-XXI» ЖШС.
Жоғарыда айтылғандардан көрініп тұрғандай, Ақмола облысының маңызды экологиялық проблемаларының бірі облыстың қалалары мен аудан орталықтарында тазарту құрылыстарының болмауы және кәріз желілерінің тозуы болып табылады.
Көкшетау, Степногорск қалаларының қолданыстағы тазарту құрылыстары көп жылдар бойы күрделі жөндеулерсіз пайдаланылуда. Механикалық және биологиялық тазарту құрылыстарының тозуы 70-90 пайызды құрайды, жабдықтар моральдық және физикалық жағынан ескірген және тез арада ауыстыруды талап етеді. Бірақ, мәселе қаржы қаражатының жоқтығынан шешілмейді.
Біздің мемлекетіміз су бұру міндеттерін шешуге көп қаражат бөліп отыр, жоспарланған бір нәрсе орындалып, жұмысқа қосылды, басқа нысандарды жақын арада аяқтау жоспарланып отыр.
Объектілерді тапсыру кезінде ең бастысы, тәжірибе көрсетіп отырғандай, осындай өмірлік маңызды және әрбір елді мекенде қажетті құрылыстарды пайдалануға қабылдау Құрылыс және объектілерді тапсыру кезеңінде құрылыстағы бұзушылықтарды, жобалардан ауытқуларды анықтауға тиіс. Құзыретті мамандардың қатысуымен істі біле отырып, жүргізілуі тиіс.
Сондай-ақ, облыстағы су бұрудың негізгі проблемаларының бірі су құбыры желілерін салуды жоспарлау кезінде осы елді мекендердің су бұру проблемасын бір мезгілде шешу қажет деген мән-жай мүлдем ескерілмейді. Бұл мәселені шешпей, біз ерте ме, кеш пе қоршаған ортаны ластаудың тағы бір проблемасына тап боламыз.
Мария Дербасова,
Ақмола облысы бойынша экология департаментінің зертханалық-талдау және бақылау бөлімнің бас маманы.
