Ақмола облысында ағымдағы жылдың жеті айында 88 мыңнан астам адам АИТВ-ға тестілеуден өтті. АИТВ диагнозы қойылатыны және зерттеудің қандай әдістері бар екендігі туралы осы мақалада айтқым келеді.
Адамның иммун тапшылығы вирусы (АИТВ) – ағзаның иммундық жүйесіне әсер ететін және АИТВ-инфекциясы деп аталатын ауруды тудыратын вирус. Оның бірнеше кезеңдері бар. Олардың соңғысы –жұқпалы иммун тапшылығы синдромы (ЖИТС).
АИТВ қан жасушаларына әсер етіп, бұл иммундық жүйенің әлсіреуіне әкеліп соғады. Бұл туберкулез, жұқпалы аурулар және онкологиялық аурулардың кейбір түрлері сияқты аурулардың даму ықтималдығын арттырады. Инфекция тек қан, емшек сүті, тұқымдық сұйықтық және қынаптық секреция арқылы беріледі. Ең көп таралатын берілу жолы жыныстық қатынас болып табылады.
АИТВ-ның жай-күйін білудің жалғыз сенімді жолы тестілеуден өту екенін білу маңызды. Сыртқы белгілерге сәйкес ағзада вирустың болуын немесе болмауын анықтау мүмкін емес.
АИТВ-ны диагностикалаудың мынадай әртүрлі әдістері бар: жедел тестілеу, ферментті иммуносорбенттік талдау (ИФТ), полимеразды тізбекті реакция (ПТР) және иммуноблоттинг. Әр әдіс туралы толығырақ айтып берсек, Қазақстанда жедел әдіспен диагностика сілекей сұйықтығы мен капиллярлық қан бойынша жүргізіледі. Капиллярлық қанның сынақ жүйелері антиденелерді ғана емес, сонымен қатар, АИТВ-ға қарсы антигенді де анықтайтынын ескеру маңызды. Бұл вирусты ертерек анықтауға мүмкіндік береді. Осылайша, нәтижені орта есеппен 20-25 минут ішінде алуға болады.
Біздің елімізде АИТВ-ны сілекей арқылы өзін-өзі тексеріп, анықтауға арналған тест-жүйелер бар. Мұндай сынақтарды АИТВ-инфекциясының алдын алу орталықтарында және кейбір үкіметтік емес ұйымдарда халықтың негізгі топтары тегін ала алады. Сондай-ақ, оларды дәріхана желісінде немесе маркетплейстерде сатып алуға болады. Бұл әдіс диагностиканы едәуір жеңілдетеді, АИТВ-ға тестілеуді ыңғайлы, қолжетімді және жылдам етеді. Ең бастысы, бұл үшін арнайы жағдайлар мен кәсіби дағдылар қажет емес.
Бірақ, егер сізге АИТВ-ның жай-күйін біліп қана қоймай, нәтижені ресми құжат түрінде алу қажет болса, ол үшін сізге медициналық мекемеге бару керек.
Мұндай ұйымдарда диагностиканың ең көп таралған әдісі –иммуноферменттік талдау. Көбінесе оны АИТВ-ға қан талдауы деп атайды. Ол инфекцияның пайда болуына жауап ретінде адамның иммундық жүйесі шығаратын АИТВ-ға антигенді және анти денелерді анықтайды, олар инфекциядан кейін орта есеппен екі аптадан үш айға дейін пайда болады. Қанды зерттеу АИТВ-инфекциясының алдын алу орталықтарының зертханасында жүзеге асырылады. Қан алу процедурасы ауыртпалықсыз, қауіпсіз, ақысыз және зерттеу нәтижелері қатаң құпия болып табылады. Қан алу процедуралық кабинет жағдайында шынтақ тамырынан арнайы стерильді вакуутейнерге өтеді. Біздің орталықта АИТВ-ға тест тапсырған кезде нәтиже сол күні немесе келесі күні дайын болады.
Егер ИФТ оң нәтижені анықтаса, онда иммуноблоттинг деп аталатын тағы бір дәлірек тест жасалады. Бұл АИТВ сынағын растау болып табылады. Ол жоғары сезімталдық пен сенімділікке ие. Тест адамның қанында белгілі бір АИТВ ақуыздарына белгілі бір анти денелерді анықтауға мүмкіндік береді. Соңғы диагнозды зерттеудің екі оң нәтижесі – ИФТ және иммуноблоттинг негізінде ғана қоюға болады. Сондай-ақ, ИФТ әдісімен АИТВ-ға оң сынақ кезінде белгілі бір жағдайларда полимеразды тізбекті реакция арқылы қайталанады. Бұл тесттің әдісі өте сезімтал және ерекше, АИТВ-ға анти денелердің болуына байланысты емес және оны инфекциядан он күн өткен соң қолдануға болады. ПТР ерте алдын ала нәтиже алу қажет болғанда үш ай өткенге дейін немесе иммундық жауап АИТВ-инфекциясының бар екендігінің белгісі бола алмайтын жағдайларда қолданылады. Мысалы, жаңа туған нәрестелерде.
Соңында АИТВ-ға тест тапсыру үшін арнайы дайындық қажет емес екенін еске салғым келеді. Талдауды тәуліктің кез-келген уақытында жасауға болады. Дегенмен, нәтиженің дәлдігін қамтамасыз ету үшін таңертең аш қарынға қан тапсырған дұрыс.
Мейрамгүл ТАШМЕТОВА,
Ақмола облыстық АИТВ-инфекциясының алдын алу орталығының
диагностикалық зертханасының жоғары санатты зертханашы-дәрігері.
