Шапағат
Дәрігерлік қызметтің, яғни, денсаулық күзетінің алғы шебінде жүретін хирург болудың орны ерен, айрықша. Өйткені, оның өзіндік ерекшелігі, өз талабы, өз қиындығы бар. Әрине, дәрігерге терең білім, білік, кәсіби шеберлікпен қоса, сезімтал ғазиз жүрек, мамандыққа деген сүйіспеншілік пен асқан шыдамдылық қасиет қажет. Табиғатынан осындай бар қасиетті бойына дарытып, адамдардың бағына жаралған, ауданымыздың танымал хирургі Төлебаев Тілекен Аманбайұлын таныстырудың өзі артық нәрсе сықылды. Осы кісіні көп адам біледі, құрмет тұтып, ауылдық жерде атқарған қызметіне басымдық береді, ауыл дәрігері деп бағалайды. Бұл да адамды өзіндік бір жақсы жағынан танығандық.
Хирург болу өте қиын да жауапты жұмыс. Әңгіме үнемі пышақпен операция жасауда ғана емес, бұл мамандық адамнан үнемі тас-түйін дайындықты, ішкі сезімталдықты, науқастың жағдайын түсіне білетін жүрек нәзіктігін талап етеді. Сәл ғана ауытқушылық орны толмас қателікке ұрындыруы оп-оңай. Сондықтан, олардың әрбірі өзіндік ерекшеліктеріне сай ем қолданумен қатар, ең бастысы, мейірбан жан болуға тиіс.
Зеренді ауданы әкімі қызметін атқарған тұста 2018 жылы Наурыз мейрамында аудан орталығындағы Мир көшесінің атын жаңартып, Тәуелсіздік деп ауыстырып, осы оқиғаға орай, домбырамен ән айтылып, күй шертілді. Сол жерде ағамызбен жақын таныстық. Ұлы Жеңіс мейрамы күні «Аврора Гарден» демалыс үйінде ауданның ел ағаларын жинап, біраз әңгіме-дүкен құрғанда да Тілекеңнің азаматтығы танылды.
Сол жылдары ағаларымызды еліміздін бас қаласы Астанада Халықаралық ЕХРО көрмесіне, сосын бір аптаға ауасы дертке дауа, жұпар иісті Бурабайға демалыс үйіне демалуға жібергенде де Тілекен атамыз батасын берген еді. Сондай бір жиында Тілекен ағамыз Зеленый көшесіне әйгілі Дүйсен би атамыздың есімін берейік деген еді. Барлық керекті құжаттарды дайындап, жатқан кезде көше аттарын ауыстыруға мараторий жарияланып, сол мәселе тұрып қалды. Алла жазса, алдағы уақытта бұл Зеленый көшесі Дүйсен би атамыздың есімі беріліп, көшеге жарық жаңартылып, асфальт салынады дегенге сенімдіміз.
Ел жаққа барған уақыттарымда үлкен ағаларымыздың үйлеріне кіріп, міндетті түрде сәлем беріп тұрамын, жағдайларын сұрастырамын. Мен тұратын Астанаға келгенде де хабарласып тұрамыз Тілекен ағамызбен. Ағамыздың баласы, ел ішінде абыройлы Әлібекті де жақсы білемін. Ақмейір есімді келіні Зеренді аудандық мәслихатының депутаты болды, қазір облыстық ауруханада жоғары санатты дәрігер.
Тілекен Аманбайұлы Алланың қалауымен әлі қаймағы бұзылмаған, табиғаты ерекше Кеңөткел ауылының тумасы. Ол кісіні мен нағашыларым деп те айтамын, өйткені, анамыздың нағашы жұрты Кеңеткөл ауылы. Мұқыш деген атамыздан менің Балқия нағашы апам мен Шәріп деген атамыз туады. Шәріптен Тельман ағамыз дүниеге келген. Жалпы кішкентай ғана Кеңөткел ауылынан мен білетін үш адам ауданымыздың «Құрметті азаматы» атағын алған. Олар Тельман Шәріпұлы, Күләш Сәбикенқызы және Тілекен Аманбайұлы.
Қызмет жасап жүрген кезінде Кеңөткел, Қошқарбай, Айдарлы ауылдарының сырқат адамдарын емдеп, көп көмек көрсете білді. Ауылдарымыздың іргесі сөгілмеуі үшін ауыл басшыларын таңдағанда, мектепті қайта салғанда қамқор болып, аудан басшыларына осы мәселені қоя білді. Бертін зейнеткерлікке шықса да қарап отырмай, қоғам жұмысына араласып, аудан орталығында «Ақсақалдар алқасын» құрып, мәдениет үйінен бөлме алып, сонда зейнеткерлер шахмат, дойбы, тағы басқа ойындар ойнап, газет-журналдар оқып, өзара әңгімелесетін жер ұйымдастырды. Көмек сұрап келетін жандарға қолынан келгенше жақсылық жасап жүреді.
Тілекен Аманбайұлы архивке тапсырған өмірбаянында бала кезін былай деп сипаттайды. «1941 жылы соғыс басталғанда жасы елуден асқан әкем сол кездегі тәртіп бойынша әскер қатарына алынбай, Уфадағы «Златауст» шахтасында еңбек армиясы қатарында болды. Ел жаққа 1943 жылы оралады. Әкеміз кеткенше іште қалған мен ораза айында туғасын, атымды әуелі Оразалы қойыпты. Әкем келгеннен кейін бұл бала менің аман келгенімді тілеген тілекшім деп, қайтадан азан шақыртып атымды Тілеген қойған екен. Анадан туған жалғыз емес ем. Анам марқұм 13 құрсақ көтерген. Он үш бірдей перзенттен тірі қалған 1946 жылы туған Саркен қарындасым екеуіміз ғана. Қалғаны аждаһа аштық, зұлым соғыс құрбаны болды. Анам марқұм көз жасын нөсерлетіп төгіп отырып, бір күнде екі баласынан бірдей айырылғанын айтатын. Жан көтергенмен, нар көтермейтін неғылған қасірет!
Біз соғыс қайнап жатқан жылдары туған ұл-қыздармыз. Көз жасына шалына жүріп есейдік. Сүйеніш қылар ешкімім жоқ. Бір шаңырақтың жалғыз ұлы болғаннан кейін ерте есейдік. Тағдыр есейтті, өмір оқытты. Тұрмыстың тауқыметін тарттық. Жетінші класты бітіргесін қабырғам қатып, буыным бекіместен үй салыстым. Әкем болса, жалғыз қолының бармағын шошайтып, былай істе деп жөн көрсетуден басқаға шамасы келе қоймайтын.
Сол уақыттың елдің бірлігі, бір-біріне деген қайырымдылығы ғажап еді. Қолдарындағы бір уыс бидайын бөліп жеп, соған қанағат ететін. Бірін-бірі керемет сыйлайтын, айрықша қамқор болатын. Бұл біздің елдің ғажайып елдік қасиеті, ізгі дәстүр еді ғой…»
Соғыстан кейінгі әупірімдеген жылдары ағасы Сайлау тоғыз жасында мұз үстінде ойнап жүріп, аяғы тайып, мұзға қарақұсымен құлап, қайтыс болған. Атадан жалғыз қалғанынымен қоса, әкесі апатқа ұшырап, қолынан айырылып, бар ауыртпашылық Тілекен ағамызды жағасынан алады. Осы кезден күнделікті тіршілік қамына ерте араласуға тура келді. Онымен қоса, жоқшылықтың да дәмін татып, қыспаққа түскен уақытта бала болса да қажырлығы мен қайсарлығының арқасында әке-шешесіне қолғабыс болып қана қоймай, өмірдің қиын сәттеріне төзе біліп, тіршілікке деген талпынысы шыңдала түсті.
Тілекен Аманбайұлы Көкшетау облысы Зеренді ауданы Кеңөткел ауылында дүниеге келген. Кейін Көкшетаудағы қазақ мектеп-пансионын тәмамдаған. Мектеп қабырғасында күресіп, волейбол ойнап, шаңғы теуіп, темір көтеріп, ірі денелі болып өсті. Спорттың бокс түрімен айналысып, студенттік тұста республикалық жарыстарда жүлделі орындарға ие болады.
Өзінің «Ауыл докторы» кітабында «Менің медициналық институтқа түсуіме үш себеп болды. Біріншісі, сегіз жасымда әкемнің автомобиль апатына ұшырап, қолын кесіп тастауы. Сонда мен жылап тұрып, хирург болсам, әкемнің қолын аман сақтап қалар едім деген ойда болдым. Екіншісі, жас күнімде әлденеден шошып ауыратын едім. Әкем мені мен бала көтере алмай жүрген келіні Дәметжанды сол тұстағы Солтүстік Қазақстан облысы Сергеев ауданы Чапаев ауылындағы Иран деген бақсыға апарды. Ол кісі зікір салғасын жеңгеміз өмірге Гүлнәр есімді қызды дүниеге әкелді, ал, мен құлантаза жазылып кеттім. Үшіншісі, алғашқы махаббаттың күйігіне шалынып, өмірмен қоштасқым келген кезде жан дүниемді ұғып, мейірімді сөзбен емдеген мектеп фельдшері. Сол жылы Қарағанды медициналық институтына оқуға түсіп, әкем жалғыз «Тобанаяқ» деген биесін сатып шығарып салды.
Мединститутты 1967 жылы ойдағыдай бітіріп, Көкшетау ауданының орталық ауруханасында он жыл шамасында хирург болып қызмет жасадым. 1972 жылы мені Келлер аудандық ауруханасының бас дәрігері қызметіне тағайындады. Сол жерде 1979 жылға дейін істеп, 1980 жылы Көкшетау облыстық ауруханасына травмотолог, 1981 жылы Петропавл қалалық №3 ауруханасына хирург болып орналастым. 1984 жылы Зеренді ауданы Шағалалы учаскелік ауруханасына хирург-травмотолог болдым. Бір жылдан кейін бас дәрігер қылып ауыстырды.
Ол кезде облыстық ауруханада травмотология бөлімшесі тек 30 орындық болатын. Ауырған адамдар симайтын болғаннан кейін, қалаға жақын Шағалалы ауруханасынан облыстық ауруханасының травмотология бөлімшесінің 40 орындық филиалы ашылды. Біз операциялық блок, биохимиялық лаборатория, флюро кабинеттерін ашып, аурухананы 75 орындық қылып кеңейттік. Сол кезде оннан астам дәрігерлер жұмыс істедік.
1995 жылы Чистополь ауданына бас дәрігер қызметіне жіберді, 1996 жылы Зерендіге қайтып келіп, сол кездегі «Кооператор» санаторийінде бас дәрігер, содан кейін Зеренді демалыс үйінде директор қызметтерін атқардым. 2002-2003 жылдардан бастап Зеренді демалыс үйін, «Кооператор» санаторийін, Олег Кошевой атындағы пионер лагерін мұнайшылар сатып алды. 2006 жылы зейнеткерлікке «Қазмұнайгаз-сервис» акционерлік қоғамында кеңесші болып жүргенде шықтым.
Зейнеткерлікке шыққаннан кейін ауданның қоғамдық жұмысына араласа бастадым. «Нұр-Отан» партиясының аудандық, облыстық филиалының пленум мүшесі болдым. Аудандық ардагерлер кеңесінің мүшесі, ауылдық ардагерлер кеңесінің басшысы болдым. Президенттер сайлауында сайлауалды штабты басқардым. 2024 жылы Зеренді ауданының «Құрметті азаматы» атағына ие болдым. Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау ісінің үздігімін. Әйтсе де мемлекет тарапынан берілген осы және басқа да марапаттардың жөні бір бөлек те, өзім үшін ең үлкен марапат ол қарапайым халықтың шынайы ықыласы мен алғысы» деп жазады.
Осыған дәлел Келлер ауданының бас дәрігері болып жүргендегі болған бір жағдай жайлы журналист Байқал Байәділов «Арқа ажары» газетінде жазған оқиғаны баяндайын. «Түн ортасында ауруханаға шұғыл шақыртқан. Бұл жолы жап-жас комбайншы күзгі орағы кезінде дала еңбеккерлері уақытпен санаспай, күні-түні жұмыс істей беретін. Сондай тынымсыз күндердің бірінде жас неміс жігітінің екі аяғын комбайн шалғысы кесіп кеткен. Кескенде де алапат қуатпен айналатын шалғы жас жігіттің тізеден төменгі сүйектерді турап тастаған. Шалғы шайнаған, бұлшық еттері бөлініп қалған, жіліктері күл талқан қос аяқты тізеден төмен кесуден басқа амал қалған жоқ. Әншейін кесу ғана емес, келер күнді де ойлау керек. Кескен жер сәл ойықтау болғаны жөн. Өйткені, кейін жасанды аяқ кигізгенде кедергі болар жер қалдырмай ойған дұрыс. Солай жасады да. Кейіннен жасанды аяқ киіп, екі аяғын қаз басқан комбайншы жігіт сан мәрте алғыс айтқан… Әрине, мұндай оқиғаларды Тілекен Аманбайұлы талай көрген, басынан өткізген».
1972 жылы осы Келлер ауданында бас дәрігер болып жүргенде әу бастағы 75 орындық аурухана 250 орындық ауруханаға айналып, кеңейтіліп салынды. Халыққа бір жағынан бас дәрігер, екінші жағынан кәдімгі хирург ретінде қызмет етті.
Тілекен ағамыз өзінің қырық жыл дәрігерлік еңбек өтілінің 27 жылын өзінің туған ауданына арнады. Әкенің өсиетіне сай, қолынан келгенше адал тіршілік кешті. Өзінің өмірлік жан-жары Көпей де дәрігер-кардиолог болып, халыққа қызмет етті. Екеуі де жоғары категориялы дәрігерлер атанып, «Денсаулық саласының үздігі» деген атақтарға ие болды. Екі ұл тәрбиелеп, үлкенін Москвада, кішісін Омбыда оқытып, жоғары білім беріп үйлендірді. Қазіргі таңда немере-шөбере сүйіп отырған жайы бар аяулы ата.
Жалғыздық Аллаға ғана жарасқан демекші, жаны жалғызсырап, көңілге демеу, өмірге медеу іздегенде табылған екінші әйелі Алмаға балалары Әлібек, Қазыбек, келіндері Ләйлә, Ақмейірді шақыртып, солардың рұқсатымен үйленді. Алманың да ұлын ұяға, қызын қияға ұшырып, оларды да бөлек шаңырақ құрғызып шығарды. Аллаға шүкір ол балалардан да немере сүйіп отыр.
Тілекен Аманбайұлы кәсіби хирург, іскер, білімді басшы ретінде ғана танылып қойған жоқ, сондай-ақ, ақжарқын азамат ретінде елдің ыстық ықыласына ие болды. Жиын тойларда домбыра шертіп, өзіне ғана тән қоңыр дауысымен ән салатын өнері де көп көңілінен жырақ қалған жоқ. Халқының құрметіне бөленгеннен артық атақ та, даңқ та жоқ шығар, сірә. Бүгінде медицинаның абыз ақсақалы, осы мамандықтың қызығы мен-шыжығын, көп көріп, білікті басшы да болған Тілекен Аманбайұлы өткен өміріне, тағдыр-талайына шүкіршілік етеді. Наурыздың 5-інде кезекті туған күнін атап өткелі отыр. Халық «қанша алғыс алсаң, сонша ғұмыр жасайсың» деген. Ендеше, алдынан ем-шара алған адамдардың алғысын арқалаған ағамыздың ғұмыры ұзақ болғай.
Мереке МҰСТАФИН,
Зеренді ауданының бұрынғы әкімі.
Тілеген СЕЙФУЛЛИН,
Зеренді аудандық архивінің директоры,
Қазақстан Журналистер одағының мүшесі.
7 Total Views , 1 Views Today
