Қаржы пирамидалары құқық қорғау органдарынан әлеуметтік желілерде жасырынуға тырысуда

Жылдың басынан бері құқық қорғау органдарының мәліметтері бойынша Қазақстанда қаржы пирамидаларын ұйымдастырғаны үшін 330-дан астам қылмыстық іс қозғалды. Алаяқтық ұйымдар туралы ақпарат қысқа мерзімде БАҚ-та және мемлекеттік органдардың ресми сайттарында жарияланды. Сотқа 177 іс жіберілді, тергеуде 62 адам жатыр.

Қабылданып жатқан шаралар қаржы пирамидаларын ұйымдастырушыларды өз қызметтерін барынша жасыруға мәжбүр етеді.

Олардың жаңа баспанасы — әлеуметтік желілер. Fingramota.kz азаматтарды қырағы болуға және әлеуметтік желілерде тез және көп табыс туралы таратылатын ақпаратқа сенбеуге шақырады.

Сайттың орнына парақша

Сайтты құру үшін алдымен оны жасау керек, оны беттеу керек, серверге орналастыру керек, хостинг үшін ақы төлеу керек, ең бастысы – тіркеу қажет. Өткен жылдың өзінде ғана Қаржы пирамидаларына қарсы іс-қимыл жөніндегі ведомствоаралық жұмыс тобы күмәнді ұйымдардың 200-ден астам сайтына тосқауыл қойды.

Әлеуметтік желіде парақша құру үшін сізге ең көп дегенде телефон нөмірі немесе электрондық пошта аккаунты қажет. Анонимділік пен орталықсыздандыру алаяқтарға салыстырмалы түрде қауіпсіз болуға және олардың схемаларын жазасыз қалдыруға мүмкіндік береді.

Әлеуметтік желіде бизнесте үлкен тәжірибесі бар табысты адамның бейнесін жасау және бірнеше мың жазылушыны «алдау» жеткілікті — сіз инвестициялау гуруысыз, бизнес-жаттықтырушы, данышпан, миллиардер және филантроп бір адамсыз.

Өкінішке қарай, кейбір пайдаланушылар, әсіресе жастар тез және ауыртпалықсыз байып кете алуға болады дегенге сенеді. Бұған сәттілік тарихы және әдемі өмірдің көрінісі ықпал етеді: яхталар, кабриолеттер, құмды жағажайлар және қымбат аққайнар — мұның бәрі жақын, тек осы «өте сәтті және қарқынды дамып келе жатқан жобаға» инвестиция салыңыз болғаны деп сендіреді.

Алайда тәжірибе көрсеткендей салымшылар көбінесе уәде етілген кірістілік түгілі осындай жобаларға салынған қаражатынан айырылады. Алаяқтар бастапқыда шағын сыйақы төлейтін жағдайлар да туындайды (айтпақшы, ол тек жаңадан келген салымшылардың есебінен қалыптасады) және болашақта неғұрлым көп пайыз ұсынсаңыз, соғұрлым көп қаражат саласыз.

Мұндай «ынталандыру төлемдері» пайдаланушыларды қолда бар барлық қаражатты қосып қана қоймай, кейде мүліктерін сатуға және тіпті кредит алуға мәжбүр етеді.

Ұсыныс өте шектеулі

Егер ұйымның сайты немесе тіпті жеке сауда алаңы болса, онда ол көбінесе Қазақстанда тіркелмеген. Керісінше, көптеген алаяқтық схемалар өздерінің шетелдік шығу тегін артықшылық ретінде көрсетеді.

«Біз әлемге әйгілі кипрлік компаниямыз! Инвестициялау көкжиегін кеңейтеміз және қазіргі сәтте ТМД нарығына шығып отырмыз», — дейді, алаяқтардың жарнамалық слогандары. Әдетте әлеуметтік желілердегі постқа «Біздің ерекше ұсынысымыз айдың соңына дейін/аптаның соңына дейін/24 сағатқа дейін жарамды» деген сөздер қоса беріледі. Керегінің астын сызу керек.

Айтпақшы, бұл танымал әрі өте тиімді психологиялық әдіс. Жіберіп алған пайда тәуекелі әлеуетті инвесторға ықтимал тәуекелдер туралы хабарламадан гөрі әлдеқайда күшті әсер етеді.

Университеттер экономистерінің тобы жүргізген «Лиги плюща» зерттеуінің шеңберінде инвесторларға таңдауға салымдардың екі нұсқасы ұсынылды: кірістілігі 30% және тәуекелі 50%, және кірістілігі 20% және тәуекелі 10%. Зерттеуге қатысушыларды екі топқа бөлді. Біріншілеріне өз бетінше және тыныш жағдайда таңдау жасауға мүмкіндік берді. Екінші топпен олар мынадай психологиялық қысым жүргізді: олар сөз арасында тәуекелді инвестициялардың сәттілігі туралы айтып, таңдауға уақыттық шектеу қойды.

Нәтижесінде, бірінші топ өкілдерінің 90%-ы аз тәуекелдің пайдасына саналы таңдау жасады. Екінші топта инвесторлардың 82% тәуекелге баруға дайын болды.

Алаяқтар сізге әдемі бейнені де, сәттілік тарихын да ұсыну және сізге қысым жасау арқылы жіберіп алған пайда тәукелін қыстырып қоймайды.

Тағы бір жағымсыз фактор – «жеңіске жету» ниеті. Яғни, сіз көптеген адам байыған мысалы, алдыңғы өте тиімді ұсынысты жіберіп алсаңыз да, алаяқ сізге бірден одан да тиімдісін ұсынады. Бар болғаны, алдыңғыдан көптеу ақша салып, сәл күте тұру керек. Сондықтан да көбі соңғы қаражатын беріп қана қоймай, қарызға кіреді.

Егер компанияның өз сайты болмаса, бір нәрсені қайтарып алу екіталай. Шындығында сіз ақшаны әлеуметтік желілердегі парақшаға жібердіңіз.

Бастысы – сыни ойлау!

Өз қаражатыңызды аудармас бұрын компанияның беделін және ол ұсынатын ақпараттың шынайылығын зерттеңіз. Қаржы ұйымдарының барлығы ҚР Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің атынан қаржы реттеушісі берген лицензияға ие болуы тиіс.

Қаржы пирамидасымен байланысқаныңыз туралы күдік туындаған жағдайда, шұғыл түрде тұрғылықты мекенжай бойынша құқық қорғау органдарына, ІІД-ға, сондай-ақ Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігіне және Қаржылық мониторинг агенттігіне жүгінуіңіз қажет. Қаржы реттеушісіне «Fingramota Online» мобильдік қосымшасындағы «Қаржы пирамидалары және қаржылық алаяқтық» бөлімі арқылы немесе +7 727 237 1000 сall-орталығының нөмірі (жұмыс уақыты: жұмыс күндері сағ. 9.00 бастап 17.00 дейін) бойынша жүгінуге болады.

Компания иелері және басшылығы туралы ақпаратты зерттеңіз, сондай-ақ оның қайда тіркелгенін анықтаңыз. Егер басшылық туралы деректер құпия болса, ал компанияның өзі қандай да бір оффшорлық аймақта тіркелген болса, онда бұл ұйымның қызметтеріне жүгінудің, әсіресе оған өз ақшаңызды сеніп тапсырудың қажеті жоқ. Компанияларды оффшорлық аймақтарда тіркеу процедурасы барынша жеңілдетілген, ал олардың шынайы иесінің есімін немесе бұл құрылымның басшылығында кімнің тұрғанын анықтау өте қиын. Сондықтан міндетті түрде ұйымның лицензиясын Агенттіктің төмендегі сайтынан тексеріңіз:

https://www.gov.kz/memleket/entities/ardfm/activities/directions?lang=ru.

Инвестициялардың жоғары кепілдендірілген кірістілігін уәде ететін болса, сақ болыңыз. Айтып кеткеніміздей, алаяқтар психологияны өте жақсы біледі және адамның жылдам әрі еңбексіз байып кету секілді армандарын өздеріне қарсы қолданады. Сондықтан, пирамидаларға оларды орындамайтын болғандықтан, 50, 100, және 200% кірістілікті уәде ету оңай. Шақыру жарнамасы – бұл жоғары пайыздарға салым салудың емес, уәдені орындай алуға күмән келтірудің себебі болып табылатынын есте сақтаңыз.

Ал егер компанияның тіпті жеке сайты болмаса және ол тек қана әлеуметтік желілерде ғана әрекет ететін болса, бұл оларға қаражат салмаудың ғана емес, олардың күдікті қызметі туралы құқық қорғау органдарына хабарлаудың себебі болып табылады.

Компания корпоративтік іс-шараларға, түрлі жүлделердің, сыйлықтардың, жолдамалардың ұтыс ойындарына қатысуға шақыра ма? Бас тартыңыз! Бұл пирамидаларға жаңа салымшыларды тартудың ең танымал әдістерінің бірі. Осылайша, бір жағынан, «табысты және пайдалы компанияның» бейнесі қалыптасады.

Компания ақшаны қалай қабылдайтынына назар аударыңыз. Көптеген күмәнді компаниялар қолма-қол ақшаны қабылдайды немесе компанияның банктердегі арнайы есеп айырысу шоттарын және өз қызметінің сенімді бухгалтерлік есептілігін қолданбай, интернет-төлемдер мен аударымдардың әртүрлі жүйелерін пайдаланады.

Қаржы пирамидасының негізгі белгілері:

уәкілетті органның қаржы нарығында ақша қаражатын тарту жөніндегі қызметті жүзеге асыру және/немесе ұйымның қызметін дәл айқындау үшін берілген лицензиясының болмауы;
қазіргі нарықтық деңгейден бірнеше есе жоғары және аса жоғары кірістілік туралы уәде;
жаңа қатысушыларды тарту үшін қаражат төлеу;
«инвестициялық» жобаларға салған кезде кірістілік алуға кепілдік беру;
БАҚ-та, интернетте жаппай жарнамалау;
құрылтайшылар, құрылтай құжаттары, қаржылық көрсеткіштер және қызмет нәтижелері туралы ақпараттың болмауы; есептіліктің болмауы; активтер мен инвестициялау бағыттарының айқын емес құрылымы;
меншікті негізгі құрал-жабдықтардың, басқа да қымбат активтердің болмауы және басқалар.