Ақмола, Көкше өңірлерінің әлеуметтік-экономикалық дамуына қыз-келіншектер мен әйелдердің қосып келе жатқан үлестері зор. Олар әр салада еңбек етіп, небір жауапкершілігі мол, күрделілігі басым мамандықтарды меңгеріп, отбасымен бірге өндірістің, өздері жүрген қызмет ортасының да шырайын келтіруде. Солардың бірі – Ақмола облысы бойынша мемлекеттік кірістер департаментінің бөлім басшысы Шынар Мусина бүгінгі газет оқырмандарына салық саласындағы өзгерістер, өзі еңбек ететін департаменттегі салық түсімі және өңірэкономикасын тұрақтандыру мен одан әрі дамыту бойынша қабылданып жатқан шаралар туралы әңгімелеп береді.
– Шынар Мұсылманбекқызы алдымен, соңғы уақыт ішіндегі салық саласындағы өзгерістерге тоқталсаңыз.
– 2023 жылы қазақстандықтар табыстары мен мүлкін жалпыға бірдей декларациялаудың екінші кезеңі басталды, оған мемлекеттік мекемелер, сондай-ақ, квазимемлекеттік сектор субъектілерінің қызметкерлері мен олардың жұбайлары кірді.Бастапқы декларацияда олар Қазақстаннан тысқары жерлердегі мүлік пен қаражатын, бағалы қағаздарын, инвестициялық алтынын, заңды тұлғаның жарғылық капиталындағы үлесін көрсетуі тиіс.Декларацияларды электронды және қағаз түрінде беруге болады. Бірінші жағдайда, бұл мемлекеттік кірістер комитетінің «Салық төлеушілер кабинеті» веб-порталы (cabinet.salyk.kz), «электрондық үкімет» веб-сайты (egov.kz), сондай-ақ, eSalyq azamat мобильді қосымшасы арқылы жүзеге асырылады. Айта кету керек, «салық жинау – мемлекеттің ең көне қызметі», ал, декларациялаудың мақсаты – көлеңкелі экономика және сыбайлас жемқорлықпен күресу мақсатында тұрғындардың кірістері мен мүлкін бақылау болып табылады.
2023 жылдың қаңтарынан бастап қатты пайдалы қазбаларды өндіру салығының мөлшерлемесі өсті. Сонымен бірге, олар өткен жылдың 31 желтоқсанынан кейін өндірісі басталған жаңа кен орындарына бес жылға дейін рентабельділік 15 пайыздық деңгейге жеткенше салықтан босатылады.Қыздырылған темекі өнімдері бар акциз мөлшерлемесі темекіге салынатын баж салығы ставкаларының 70 пайызы мөлшерінде белгіленді. Оған қоса, өлшем бірлігінің келіден данаға өзгеруінен болады.Қосылған құн салығын есепке жатқызу әдісімен төленетін тауарлардың тізбесі кеңейтілді.Цифрлық майнинг үшін төлем мөлшерлемелерін саралау басталады.
Шағын және орта бизнес субъектілері үшін жалпы жүктемені азайта отырып, жалақы қорынан бірыңғай төлем енгізілді. Бірыңғай төлемнің сомасы «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік мекемесінің қаражаты мен бюджеті арасында бірыңғай жинақталған төлем механизмі бойынша бөлінетін болады. Биылғы жылдың 1 қаңтарынан бастап бөлшек сауда салығы сақталады, бірақ, тек қоғамдық тамақтандыру үшін және мөлшерлеме 6 пайызды құрайды. Сондықтан, бөлшек сауда салығын қолданатын қызмет түрлерін кеңейту жоспарлануда.Бастапқыда Салық кодексіне енгізілген түзетулер пакетінде 2023 жылдан бастап жалдау ақысының барлық түрлері оған тұрғын үйді қоспағанда жалпыға бірдей белгіленген режимге көшу керек деген түзету болды. Бұл шағын кәсіпкерлік субъектілеріне салық ауыртпалығын түсіреді.
Кейбір қызмет түрлері арнайы салық режимін қолдана алмайды деп жоспарланған болатын. Нәтижесінде, сауда нысандарын қосалқы жалға беру, үлкен аумақтарды жалға беру және кейбір басқа да әрекеттер бойынша шектеулер сақталады. Осы жылы кәсіпкерлер үшін «салық демалыстары» аяқталды. 2023 жылғы 1 қаңтардан бастап Салық кодексін қолданысқа енгізу туралы 57-4-бабыарнаулы салық режимдерін қолданатын салық төлеушілерді жеке табыс салығын және әлеуметтік салықты төлеуден 3 жылға босату бөлігінде күшін жойды. Сондай-ақ, шағын кәсіпкерлік субъектілерін тексеруге мораторий тағы бір жылға, яғни, 2024 жылдың 1 қаңтарына дейін ұзартылды.
– «Қазақстан Республикасы азаматтарының төлем қабілеттілігін және банкроттығын қалпына келтіру туралы» Қазақстан Республикасының қабылданған Заңы туралытолығырақ айтып берсеңіз.
–Өткен жылғы 30 желтоқсанда қол қойылған бұл заң ресми жарияланғаннан кейін 60 күн өткен соң күшіне енеді деп көрсетілген. Бұл қарызы бар азаматтар осы жылдың наурыз айында банкроттық туралы арыз бере алады деген сөз. Онда рәсімдердің үш түрі бар – соттан тыс банкроттық, соттық банкроттық және төлем қабілеттілігін қалпына келтіру. Сонымен, алғашқы соттан тыс банкроттықта тек банктер, коллекторлық агенттіктер алдындағы қарыздар бойынша келесі шарттарда қолданылуы мүмкін. Олар, банктерге, микроқаржы ұйымдарына және инкассаторларға берешек 5,5 миллион теңгеден (1600 АЕК) аспаса, өтініш берген күні қатарынан 12 ай бойы міндеттемелер өтелмеген болса, тіркелген мүлік, оның ішінде ортақ меншіктегі мүлік жоқ болса, банкпен мерзімі өткен берешектер бойынша есеп айырысу мен банкроттық жеті жыл бойы қолданылмаған болса.
Ал, екінші процедурада сот банкроттығы. Бұл тәртіпті жеке тұлғалар 5,5 миллион теңгеден асатын қарыздар бойынша, сондай-ақ, қарыздың басқа түрлері бойынша қолдана алады. Соттық банкроттықтың мақсаты – банкроттың мүліктік массасы есебінен кредиторлардың талаптарын барынша қанағаттандыру. Егер жалғыз тұрғын үй кепіл заты болса, онда несие беруші оны соттың банкроттық рәсімі кезінде қайтарып алуға құқылы. Бірақ, егер жалғыз баспана кепіл болмаса, несие берушілер оны талап ете алмайды.Үшінші процедурада – төлем қабілеттілігін қалпына келтіру, тұрақты табысыңыз болса, қарызды төлеуге (бес жылға дейін) бөліп төлеу жоспарын сот тәртібімен алу мүмкіндігін қарастырады.Борышкер банкроттық туралы өтінішті egov веб-порталы арқылы бере алады.
Азаматтардың банкроттығы туралы заң төлем қабілеттілігін қалпына келтіруге бағытталған, сондықтан, азаматтар ең алдымен банкрот деп танылғаннан кейін оның салдарын білуі керек. Сонымен, 5 жылғазаймдармен кредиттер алуға тыйым салу оған ломбардтардан микрокредиттер алуды қоспағанда,қайталанған банкроттық 7 жылдан кейін ғана мүмкін болса, банкроттықтан кейін 3 жыл ішінде банкроттың қаржылық жағдайына мониторинг жүргізіледі.Қазіргі таңда облыстың мемлекеттік кірістер органдарының қызметкерлері аталған Заң бойынша кеңінен түсіндіру жұмыстарын жүргізіп келеді.
– Республикамызда барлық салада цифрлық технологияларды кеңінен енгізуді көздейтін «Цифрлы Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы жүзеге асырылуда. Бұл бағытта мемлекеттік кірістер органдарында қандай жұмыстар атқарылды?
– Мемлекеттік қызметтерді көрсетуді цифрландыру мемлекеттік кірістер органдары стратегиясының негізгі бағыттарының бірі болып табылады. Мемлекеттік қызметтерді цифрлық форматқа көшіру жұмыстары халықтың мемлекеттік қызмет көрсету сапасына қанағаттану деңгейін арттыруға бағытталған.
Бүгінгі күні цифрландыру саласында мемлекеттік кірістер органдары көрсететін мемлекеттік қызметтердің 90 пайызға жуығы автоматтандырылған. Бұл нені білдіреді? Бұл дегеніміз, бізге қызмет алу үшін келген азаматтың мемлекеттік қызметкерге келмей, адам факторын есепке алмағанда, оны интернет арқылы алуға мүмкіндігі бар деген сөз.«Жасыл дәліз» бойынша декларацияларды өңдеу және беру уақыты қазір 1 минуттан аспайды, айта кететін жайт, бұрын мұндай экспорттық рәсімдер 45 минутқа созылған, ал, сыртқы экономикалық қызметке қатысушылар кеден органына жеке өзі келуге тиіс болатын. Қазіргі уақытта мемлекеттік кірістер органдары жеке және заңды тұлғаларға 44 мемлекеттік қызмет көрсетеді.
Электронды түрде 27 салық қызметі және 17 кеден қызметі көрсетіледі. Салық әкімшілігі мен бақылау автоматты режимге ауыстырылды.Сондай-ақ, салық төлеушілер салық есептілігін Салық төлеуші кабинеті, «E-Salyk» мобильді қосымшасы арқылы ұсынады. «Астана-1» ақпараттық жүйесі енгізілгеннен кейін кедендік декларациялар 100 пайыз қашықтықтан тапсырылады, сол арқылы адами фактор жойылып, сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне жол берілмейді.Мемлекеттік қызметтерді сапалы көрсету – біздің департаменттің басым бағыты.
Ақмола облысы бойынша мемлекеттік кірістер органдарымен өткен жылы барлығы 717063 мемлекеттік қызмет көрсетілді, оның ішінде 714545 қызмет немесе 99,6 пайызы электронды түрде жасалды.Мемлекеттік кірістер комитеті салық міндеттемелерін орындау рәсімдерін жеңілдету және басқаруды жетілдіру, оның ішінде цифрлық технологияларды қолдану бойынша тұрақты жұмыс жүргізеді. Сондықтан, «E-SalyqAzamat», «E-Salyq Business» мобильді қосымшалары әзірленді, бұлбірқатар салықтық процедуралардың жеңілдетілген тегін мобильді қосымшалары. «E-salyqAzamat» – электронды салық әмиянының функцияларын орындайтын мобильді қосымша. Бұл бағдарлама азаматтарды бюджетке төленетін міндетті төлемдер туралы ақпараттандыруға және оларды төлеуге мүмкіндік беруге арналған. «E-salyqAzamat» пайда болғанға дейін салық төлеушілер банк бөлімшелеріне барып, кезекте тұруға, төлем операциясы үшін банкке комиссия төлеуге, қарыздарын өтеу үшін мәліметтер мен кодтарды іздеуге мәжбүр болды.
Салық әмияны салық салу субъектілерін осы қиындықтардан құтқарды, өйткені,соның арқасында мұның бәрі автоматты түрде жасалады. Бұл мобильді қосымшаның функцияларына онлайн толтыру, оған авто-офсет және қолжетімді салық салу объектілерін қарау мүмкіндігі кіреді. «E-salyqAzamat»-тың арқасында олар туралы ақпаратты түзету үшін мемлекеттік кірістер органдарына барудың қажеті жоқ. Енді оны онлайн режимінде жасауға болады.Қазіргі таңда облыс бойынша «Салық әмиянының» пайдаланушылар саны 120 мыңнан асты. «E-Salyq Business» мобильді қосымшасы – бұл тегін қолданба, оны «AppStore», «PlayMarket» және «AppGallery» дүкендерінен де жүктеп алуға болады. Бұл мобильді қосымша бірқатар салықтық процедураларды жеңілдеткен.
– Жалпы, цифрлық кезеңде әлеуметтік желілер арқылы халықтың хабардарлығы жақсаруда. Мемлекеттік кірістер органдары салық және кеден мәселелері бойынша азаматтарды қалай хабардар етіп, кеңес береді?
– Мемлекеттік қызметтерді көрсету, салық және кеден мәселелері бойынша кеңестерді 1414(3) бірыңғай байланыс телефоны арқылы алуға болады. Салық және кеден мәселелерін түсіндіруде халыққа жедел көмек көрсету, халықты ақпараттандыруды жақсарту және кері байланыс алу мақсатында Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Мемлекеттік кірістер комитеті Telegram-да Чат-ботты енгізді. @SalyqBot – қазақ және орыс тілдерінде әзірленген және өте пайдалы мүмкіндіктері бар цифрлық салық кеңесшісі. Ол пайдаланушыға салық берешегінің бар немесе жоқтығы туралы ақпаратты лезде алуға мүмкіндік береді, салық төлеушілерге көлік құралдарына салықты және өсімпұлдарды дербес есептеуге көмектеседі, қажетті фондық ақпаратты білуге, салық күнтізбесін пайдалануға мүмкіндік береді, жеке немесе заңды тұлғаның пайдаланушысының қызығушылығына қарай пайдалы жаңалықтар мен хабарламаларды жібере алады. Сондай-ақ, пайдаланушыларды мемлекеттік кірістер органдарына қатысты өзекті тақырыптар мен мәселелер бойынша бейне оқулықтармен және бейне нұсқаулықтармен таныстырады және заңды тұлғалар үшін төленген сомалар туралы ақпаратты білуге мүмкіндік береді.
Чат-ботта мемлекеттік кірістер комитетінің байланыс орталығына келіп түскен сұраулар негізінде әзірленген білім базасы бар, ол пайдаланушыға салық және кеден заңнамасы бойынша жиі қойылатын сұрақтарға оператордың қатысуынсыз бірден жауап алуға мүмкіндік береді. @SalyqBot цифрлық салық кеңесшісін пайдалана отырып, азаматтар салық органына бармай уақыттарын үнемдей алады. Біз сондай-ақ, әлеуметтік желілерде, әсіресе, департаменттің ресми сайтында, Instagram (dgd_aqmol), facebook, telegram, twitter, tiktok желілерінде ақпаратты орналастырамыз. Сондықтан, біздің әлеуметтік желілерге жазылыңыз және салық пен кеден заңнамасынан хабардар болыңыз.
– «Азаматтық бақылау» жобасы қалай жүзеге асырылады?
– Халыққа қызмет көрсетудің сапасы мен мәдениетін арттыру, көлеңкелі экономиканың көлемін қысқарту, бюджет кірістерін ұлғайту, сондай-ақ, кәсіпкерлер арасында адал бәсекелестікті ынталандыру мақсатында Мемлекеттік кірістер комитетінің мұрындық болуымен фискалдық чектерді бермеу фактілерін анықтау бойынша «Азаматтық бақылау» жобасы жүзеге асырылуда.Айта кету керек, өткен жылдың 12 айында чек бермеу туралы 1596 шағым түсіп, оның ішінде 1289 факті расталды. Сондай-ақ, 129 салық төлеуші 4043,1 мың теңге әкімшілік жауапкершілікке тартылды. Ал, 1094 салық төлеушіге «Ескерту» берілді. Біз республиканың барлық азаматтарын азаматтық позициясын білдіруге, бақылау-кассалық машиналардан чек бермей, кірістерін жасыратын салық төлеушілерге мүлдем төзбеушілік танытуға және пилоттық жобаға белсенді қатысуға шақырамыз.
– Өткен жылы өңір бойынша салық түсімі жақсы көрсеткіш берген екен. Сол туралы қысқаша айтып өтсеңіз.
– Мемлекеттік кірістер органдарының негізгі міндеті салық және кедендік төлемдердің толық әрі уақтылы орындалуын қамтамасыз ету болып табылады. 2022 жылдың қорытындысы бойынша мемлекеттік бюджет кірістеріндегі жоспарлы тапсырма 103,8 пайызға артығымен орындалып, бюджетке 329,3 миллиард теңге қаржы түсті, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 73 миллиард теңгеге артық. Бүгінде мемлекеттік кірістер департаментісалықтық және кедендік әкімшілендіру аясында қосымша резервтерді анықтау бойынша жұмыстар жүргізіп, 8,1 миллиард теңге қарастырылды, 61 салықтық тексеру жүргізіліп, нәтижесінде қосымша 1 миллиард 389 миллион теңге есептелді. Өткен жылы алкоголь өнімінің заңсыз айналымының 29 фактісі анықталып, 34804 литр этил спирті мен алкоголь өнімі тәркіленді, оның ішінде Ақмола облысы бойынша экономикалық тергеу департаментімен бірлесіп, 33363 литр этил спирті тәркіленді, ал, акциздік маркалары жоқ темекі өнімдерінің 7 фактісі анықталды. Нәтижесінде, 37529 қорап темекі тәркіленді. Сондай-ақ, мұнай өнімдерін өткізу тәртібін бұзудың 4 фактісі анықталды.Құқық бұзушыларға қатысты 3,4 миллион теңгеге 29 әкімшілік айыппұл салынып, бюджетке толық өндірілді. Бір тұлға бір жылға бас бостандығын шектеу түріндегі қылмыстық жауапкершілікке тартылып, заңсыз акцизделетін өнімдер тәркіленді.
Ел экономикасының дамуында мемлекеттік кірістер органдары маңызды рөл атқарады. Салық төлеушілер салықтық міндеттемелерін уақтылы және адал орындауы керек. Өйткені, мемлекеттік бюджет салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің түсуінен қалыптасады. Өз кезегінде, зейнетақы төлемдерінің, бюджеттік сала қызметкерлерінің жалақысының уақытылы төленуі, денсаулық сақтау саласының дамуы, жалпы алғанда, қалаларымыз бен елді мекендеріміздің абаттандырылуы мемлекеттік бюджетке тікелей байланысты. Сондықтан, бүгінгі таңда салық органдарында ер азаматтармен бірге уақыт санаспай еңбек етіп, осы салада бар ауыртпалықты көтеріп жүрген нәзік жанды әріптестерімнің бәрін 8 наурыз – Халықаралық әйелдер күнімен құттықтап, отбасы бақытын және өмірдің бар жақсылығын тілеймін.
–Әңгімеңізге рахмет!
Сұхбатты жүргізген Асылай ҚАДЫРҚЫЗЫ.
