Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес мемлекеттік саясаттың негізгі міндеттерінің бірі болып табылады және оған қарсы әрекет әрбір азаматтың міндеті мен жауапкершілігі болып табылады. Сыбайлас жемқорлық – еліміздің болашақ дамуына елеулі қатер,саналады. Сонымен қатар, ол демократиялық мемлекеттің саясатына теріс әсер етеді және әлеуметтік-экономикалық даму үдерісіне кедергі келтіреді. Сыбайлас жемқорлық қазіргі уақытта әлемнің көптеген елдерінде, даму, оның ішінде Қазақстанда да даму үрдісін тежеумен ерекшеленетін әлеуметтік құбылыс.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес Қазақстандағы мемлекеттік саясаттың басты басымдықтарының бірі, Қазақстан Республикасының тәуелсіздігінің алғашқы күндерінен бастап, сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнама құрылып, бүгінгі күні біздің еліміз халықаралық стандарттарға бағытталған мақсатты механизмдерді біртіндеп жүзеге асыруда.
Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 26 желтоқсандағы № 986 Жарлығымен 2015-2025 жылдарға арналған сыбайлас жемқорлыққа қарсы жаңа стратегия қабылданды, бұл маңызды мәселе бойынша Қазақстанның принциптік позициясын көрсететін негізгі стратегиялық құжат. Стратегия Мемлекет басшысының «Қазақстандық жол – 2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Жолдауын іске асыру жөніндегі Ұлттық іс-қимыл жоспарының 33-тармағын орындау мақсатында әзірленді.
Бұл бағдарламада мемлекеттің құжаты сыбайлас жемқорлықтың деңгейін төмендетуге, оның пайда болу себептері мен жағдайларын толығымен жоюға, яғни, оның салдарын жоюға емес, сыбайлас жемқорлықтың алғышарттарын жоюға бағытталуы керек кешенді алдын алу шараларына жетекші рөл атқарады.
Стратегияны іске асыру шеңберінде 2015 жылдың 18 қарашасында «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 2 шілдедегі «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» Заңынан өзгеше болатын Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды.
«Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» Қазақстан Республикасының Заңы «100 нақты қадам» атты Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес қабылданды. Негізгі басымдық «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» Заң сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар туралы көзқарас болып табылады, ол сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындағы уәкілетті органды мемлекеттің сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатын жүзеге асырудың негізгі өкілеттіктерімен анықтайды. Сыбайлас жемқорлық құқықтарының бұзылуынан ресми этиканың нормалары мен ережелерін бұзу үшін, Заңда сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар үшін тәртіптік жауапкершілік жоқ. Сыбайлас жемқорлық субъектілерінің жауапкершілігі қылмыстық және әкімшілік заңнаманың призмасы арқылы қарастырылады.
Заңда мүлікке (мүліктік емес) артықшылықтар мен артықшылықтар алу немесе алуды жеке немесе делдалдар арқылы, соның ішінде үшінші тұлғалар үшін қарастыратын «сыбайлас жемқорлық» деген жаңа ұғым енгізіледі.
Тәуелсіздік жылдарында біздің еліміз әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына қосылды, саяси тұрақтылық, біздің халқымыздың бірлігі мен үйлесімділік пен бірлікті сақтау арқасында бүгінгі және болашақтағы біздің ортақ жауапкершілігіміз болды.
Мемлекет басшысы «Қазақстан-2050» Стратегиясында біздің еліміз үшін әлемдегі ең дамыған 30 елдің қатарына кіруге жоғары мақсаттарды қойды және бүгінгі таңда «2050 Стратегиясының» мақсаттарына қол жеткізуде негізгі кедергі болып табылады. Президент: «Мемлекет пен қоғам сыбайлас жемқорлыққа қарсы тұруға тиіс, сыбайлас жемқорлық тек қылмыс емес, мемлекеттің тиімділігіне сенімділікті төмендетеді және ұлттық қауіпсіздікке тікелей қатер болып табылады» деді. Заңның 10-бабында сыбайлас жемқорлыққа қарсы стандарттар сыбайлас жемқорлықтың алдын алуға бағытталған қоғамдық қатынастардың жекелеген салалары үшін ұсынылатын жүйе болып табылады.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың нормативтерін мемлекеттік органдар, ұйымдар және квазимемлекеттік сектор субъектілері жұртшылықтың қатысуымен әзірлейді және заңнаманы және құқық қолдану тәжірибесін әзірлеу кезінде ескеріледі. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы нормативтерді дамытудың мақсаты өмірдің белгілі бір саласында сыбайлас жемқорлықтың алдын алуға бағытталған ұсыныстар жүйесін құру болып табылады.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл – қоғамның ортақ сенімін нығайту және демократиялық қоғамды дамытудың алғышарттары. Сыбайлас жемқорлықты қоғамның белсенді қатысуымен осы уақытта және болашақтың өркендеуі үшін жоюға болады. Тиісінше сыбайлас жемқорлыққа деген көзқарасқа төзуге болмайды, сатылмайтын қылық нормасы болуы керек, сонда ғана, не алушы, не беруші болмайды.
Самат БЕКЕНОВ,
«Азаматтарға арналған үкімет» Мемлекеттік корпорациясы» коммерциялық емес акционерлік қоғамының Ақмола облысы бойынша филиалы директорының орынбасары.
