Сыбайлас жемқорлық әлемнің барлық елдеріне жағымсыз құбылыс ретінде белгілі. Шынайы экономикалық өркендеуге сыбайлас жемқорлықты ауыздықтаған мемлекеттер ғана жетеді. Бұл қылмыстың бір түрі ғана болып табылатын параны жемқорлық деп түсіну қате болар еді. Сыбайлас жемқорлық – заңдарды өз мүддесі үшін айналып өту арқылы материалдық және заңдық артықшылықтарды алу, өз адамдарының есебінен жергілікті жеке мәселелерді шешу.
Сыбайлас жемқорлық мемлекеттік функцияларды жеке мүдделерге пайдалану арқылы қоғамның мүдделерімен, мемлекеттің ұлттық қауіпсіздік мүдделерімен қарама-қайшы келетін құбылыс. Ең бастысы мемлекеттік қызмет көрсету сапасының төмендеуі, көлеңкелі экономиканың өсуі үшін алғышарттар жасау, криминалдық құрылымдардың, халықаралық терроризм мен экстремизмнің позицияларын нығайту залалды құбылыстар орын алды.
Сыбайлас жемқорлық қоғамның барлық салаларына: экономикаға, әлеуметтік салаға, саясатқа, ал, осы құбылыспен туындайтын теріс салдарлар қоғамның прогрессивті, үдемелі дамуына кедергі келтіріп қана қоймай, ұлттық қауіпсіздік мүдделеріне нақты қауіп төндіреді. Қазіргі жағдайда сыбайлас жемқорлық проблемасы әлемдік деңгейдегі проблемаға айналды, өйткені, ол барлық елдерге, олардың саяси құрылымы мен экономикалық даму деңгейіне қарамастан, нарықтық экономикасы бар демократиялық мемлекеттерде де орын алады. Сыбайлас жемқорлық қоғамның дамуына басты кедергі, сыбайлас жемқорлық қоғамның салауатты дамуы жолындағы маңызды кедергі, араласу мен жоюды талап ететін әлеуметтік зұлым болып табылады. Бірақ, бұл жағымсыз құбылыспен тиімді күрес оның мәнін, пайда болу мен салдардың нақты жағдайларын жеткілікті толық және дәл білмей мүмкін емес. Күнделікті түсінікте жемқорлық ең алдымен, мемлекеттік қызметпен байланысты. Шынында да, мемлекеттік қызметшілердің өкілеттіктерінің едәуір көлеміне ие болып және көбінесе бақылаусыз әрекет ете отырып, лауазымдық жағдайын өз мүддесіне, демек, мемлекеттің мүдделеріне қарамастан пайдалануға барлық мүмкіндіктері бар.
Әлеуметтік құбылыс ретінде сыбайлас жемқорлық қазіргі уақытта салық қатынастары саласында да бар. Ол бірінші кезекте мемлекеттік кіріс органдарының имиджіне теріс әсер етеді, салық төлеушілердің сенімін төмендетеді, сондай-ақ, экономикалық және ұлттық қауіпсіздікке зиян келтіреді. Мемлекеттік кірістер органдарында сыбайлас жемқорлықты жою мақсатында сыбайлас жемқорлық көріністерін жою бойынша бірқатар кешенді шаралар қабылданды. Жоғары басымдылығы бар бағалау критерийлерінің бірі сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес бойынша мемлекеттік кірістер органдары жүргізетін жұмыс көрсеткіштері болып табылады. Көрсетілетін қызметтердің сапасын арттырудың және сыбайлас жемқорлықтың туындау қаупін төмендетудің негізгі құралы Қазақстанның мемлекеттік қызметтерді стандарттау мен регламенттеуге көшуі болып табылады. Мемлекеттік қызмет көрсету стандарттарын енгізу ресми емес қызмет алудың пайда болуын азайтады.
Аталған іс-шаралар сыбайлас жемқорлық көріністерінің тәуекелін төмендетуге мүмкіндік береді, сондай-ақ, мемлекеттік кірістер органдары жұмысының ашықтығына, халықтың мемлекеттік билік органдарына сенімін арттыруға, мемлекеттік кірістер органдарының имиджін арттыруға бағытталған. Өмір бойы адам моральдық таңдау алдында жиі кездеседі: істеу немесе жасамау. Ол қалай әрекет етеді, көбінесе оның сана-сезіміне, әлеуметтік дамуына, жеке тұлғасын, қоғам мен жалпы мемлекетке деген құрметке байланысты. Адамның белгілі бір мінез-құлықты таңдауы – бұл, әдетте, тұлғаға тәрбиелік шаралардың бүкіл кешенінің ықпалының, қоғамның ықпалының нәтижесі.
Нұрлан ЫСҚАҚОВ,
Ақмола облыстық мемлекеттік кірістер департаментінің
баспасөз хатшысы.
