Тауарлар мен қызметтер нарығындағы тұтынушылардың құқықтары күн сайын бұзылады. Бұл фактіні тұтынушылардың құқықтарын қорғау комитетіне 2021 жылдың бірінші тоқсанында келіп түскен 6 мыңға жуық шағым растайды.
Тұтынушылар шағымдарының негізгі ағыны шағын және орта бизнестің жосықсыз кәсіпкерлерінің үлесіне келді. Осының негізінде комитеттің облыстық департаменттері айыппұл түрінде жауапкершілікке тартылған және ескерту алған бизнесмендерге қатысты 23 жоспардан тыс тексеру жүргізді. 2021 жылдың бірінші тоқсанында ведомство шағымдардың жалпы санының 958-і қанағаттандырылды, 313-і тиісті органдарға жолданды. 2 мыңға жуық адам қолданыстағы заңнамаға сәйкес түсініктеме алды. Қолданылған іс-шаралар шеңберінде қазақстандық тұтынушыларға 23 миллион теңгеден астам қаржы қайтарылды. Айта кету керек, тұтынушылардың құқын қорғау жүйесі бірқатар маңызды реформалардан өтуде. Себебі, қолданыстағы құқықтық нормалар ескірген, ал тұтынушылық құқықты бұзу саны бірнеше есеге өсті. Оған 2020 жылдың қорытындысы дәлел болды, оның барысында комитетке және оның аймақтық органдарына 20 919 өтініш келіп түсті. Бұл 2019 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 3,5 есе көп. Азаматтардың өтініштерін талдау барысында шағымдар санының өсуі пандемияға байланысты екені анықталды.
Тұтынушылар көбінесе көлік қызметтері сапасының төмендігіне шағымданды. Әрі қарай бұл келеңсіздік бөлшек сауда, тұрмыстық және туристік қызметтерді қамтиды. Электрондық сауда, байланыс, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы, қаржы, қоғамдық тамақтану, медицина және басқа да салаларда қызмет көрсетуге халықтың наразылығы тумады. Өткен жылдың қорытындысы бойынша комитет 7 380 шағымды қанағаттандырып, салалық мемлекеттік органдарға
3 863 хат жіберді, 9 577 түсініктеме берді. Өткізілген іс-шаралар аясында тұтынушыларға 249 миллион теңгеден астам қаржы қайтарылды. 2020 жылы комитет пен оның бөлімшелері соттарда тұтынушылардың құқын қорғау тәжірибесін қайта бастады.
Жыл ішінде «Бэк Эйр» компаниясына қатысты 4 ұжымдық талап-арыз сотқа берілді. Комитет 1 740 адамның мүддесін қорғады. Бұл бағытта бірінші және екінші сатыдағы соттар 2 талап-арызды қанағаттандырып, заңды күшіне енгізді.
Сондай-ақ, Батыс Қазақстан облысы тұтынушыларының құқын қорғау департаменті «Самер» серіктестігінің ұжымдық талабын қанағаттандырды. Бұл іс 12 тұтынушыға жиһазды сапасыз дайындағаны үшін 1,7 миллион теңге сомасындағы қаржыны өтеу мәселесімен байланысты болды. Мемлекет үкіметтік емес ұйымның көмегімен тұтынушылық құқықты қорғау жүйесін жаңғыртуға бағытталған бірқатар өзгерістер жүргізуде. 2020 жылдың 25 маусымында «Тұтынушылардың құқын қорғау туралы» Заң қабылданды. Осының арқасында тұтынушылардың шағымдарын қараудың 3 сатылы тетігі енгізілді. Сондай-ақ, кәсіпкер енді клиентпен жанжалды тез арада шеше алады. Бұл талаптардың уақыты мен ресурстарын қысқартады, бизнеске қысымды азайтады. Заңға енгізілген өзгерістер бақылауды «мемлекеттік» және «қоғамдық» деп атайтын болды. Бұл тұтынушылар мен бизнеске әкімшілік әсер еткенге дейін өз құқын қалпына келтіруге көмектеседі.
Тұтыну проблемаларының маңыздылығы мемлекеттік органдардың қызметін Үкімет жанынан құрылған ведомстваралық кеңестің бағалауы есебінен артты. Пилоттық режимде бірыңғай ақпараттық жүйе іске қосылды. Биылғы жылдың сәуірінде Заңға түзету енгізудің 2-пакеті тұжырымдамасының жобасы мемлекеттік органдарға, «Атамекен» ұлттық кәсіпкерлер палатасына және тұтынушылардың құқын қорғау жөніндегі 30 үкіметтік емес ұйымдардың мүдделерін білдіретін республикалық тұтынушылар қауымдастығына қарауға жіберілді. Тұжырымдама жобасының мәтіні комитеттің ресми интернет-ресурсында орналастырылған. Ақпан мен мамыр аралығында үкіметтік емес ұйымдар мемлекеттік мекемелердің өкілдерімен бірлесіп, тұтынушылардың құқын қорғауды күшейтті. Тұжырымдама жобасында көрсетілген негізгі ережелерді түсіндіру мәселесі бойынша жұмыс кездесулері өтті. Сондай-ақ, өткен жылы тұтынушылық құқықтарды қорғау жүйесін реформалауға оң әсер еткен бірқатар үкіметтік және халықаралық іс-шаралар өткізілді. Ведомство көптеген міндеттерді биылғы жылы іске асыра бастады. Ең маңыздыларының бірі – «Тұтынушылардың құқын қорғау туралы» Заңға түзетулердің 2-пакетін әзірлеу. Бұл жұмыс тұтынушылық құқықты қорғау жүйесінде азаматтық қоғамды нығайтуға бағытталған.
Инновациялар тұтынушылардың қоғамдық бірлестіктерін «Саннан сапаға» қағидаты бойынша бір қауымдастыққа шоғырландыру арқылы біріктіруге көмектеседі. Ұсынылып отырған жаңа институт әсіресе, ауылдық жерлерде орналасқан барлық үкіметтік емес ұйым үшін тең мүмкіндіктерді қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Норма шығармашылық түзетулер жұмысындағы біркелкі тәсіл есебінен саудада, қаржыда, медицинада, туризмде, білім беруде және тағы басқа үкіметтік емес ұйымдар қызметінде әділ азаматтық қоғамды қалыптастыруға және дамытуға көмектеседі. Сондай-ақ, бұл мемлекеттің тұтынушылық дауларды шешуге қатысуын барынша азайтады.
Заңға енгізілген түзетулер бірқатар оң өзгерістер алып келеді. Бұл сөз тұтынушылардың құқын қорғау жөніндегі Омбудсмен институтын енгізу арқылы мемлекеттік органдардың қызметіне қоғамдық бақылауды күшейту туралы болып отыр. Қоғамдық бірлестіктер тұтынушыға өтелетін айыппұл сомасынан сыйақы алу арқылы қаржыландырылатын болады. Электрондық сау-да саласының белсенді дамуын ескере отырып, тауарларды қашықтықтан сату тәсілін жетілдіру жалғастырылады. «Техникалық жағынан күрделі тауар» ұғымын енгізу арқылы тұтынушылардың құқықтарын қорғау саласындағы ұлттық заңнамасы Еуропалық экономикалық одаққа қатысушы елдермен үйлестіру мәселесі, сондай-ақ елеулі не елеулі емес кемшіліктер анықталған кезде техникалық жағынан күрделі тауарларды қайтару және айырбастау шарттары белсенді түрде шешілетін болады. Салалық заңның негізгі ережелері қаржылық, әлеуметтік, медициналық, туристік және басқа да қызметтерге қолданылады. Тұтастай алғанда, жаңа нормалар заңнамалық актілерді тұтынушылардың құқын қорғау саласына қатысты олқылықтарды жоюға ықпал етеді.
Тұтынушылар құқын қорғау
комитетінің баспасөз қызметі.
