Жедел ішек инфекциясы бүкіл әлемде кең таралған, олар ересектер мен балаларға әсер етеді.
Барлық жұқпалы патологиялардың ішінде өткір ішек инфекциясы 20 пайызды құрайды.
Ішек инфекциясы жылдың кез-келген уақытында кездеседі: вирустық, көбінесе суық мезгілде (тұмау мен ЖРВИ – мен ауырудың өсуімен), бактериалды-жылы мезгілде.
Жылы климаттың микроорганизмдердің көбеюіне жағымды әсеріне байланысты жазда өткір ішек инфекцияларымен ауыру деңгейі әсіресе жоғары. Осы кезеңде судың, топырақтың, тамақ өнімдерінің жіті ішек инфекцияларының қоздырғыштарымен инфекция деңгейінің күрт артуы байқалады. Әсіресе, жылы кезеңде балалар ішек инфекцияларына бейім. Бұл қорғаныс факторларының белсенділігінің төмен деңгейіне, сондай-ақ, балаларда қалыптасқан гигиеналық дағдылардың болмауына байланысты. Балалардағы асқазан-ішек жолындағы иммундық қорғаныс факторлары 5 жасқа дейін қалыптасады.
Жедел ішек инфекциясының барлық дерлік қоздырғыштары өте төзімді. Мысалы, паратифтер мен іш сүзегінің қоздырғыштары сүтте 2 айдан астам, суда одан да ұзақ өмір сүреді.
Сүттегі дизентерия микробтары 7 күн, ал өзен суларында 35 күн өмір сүріп, көбейе алады. Вирустар өздерінің өміршеңдігін әртүрлі нысандарда 10-нан 30 күнге дейін, ал нәжісте алты айдан астам уақыт сақтай алады.
Жіті ішек инфекцияларының түрлері:
* бактериялық: сальмонеллез, дизентерия, иерсиниоз, эшерихиоз, кампилобактериоз; көк ірің таяқшасы, клостридия, клебсиелла, протемнан туындаған жіті ішек инфекциясы; стафилококкты тамақтан улану, іш сүзегі, тырысқақ, ботулизм және басқалар
* ОКИ вирустық этиологтары: ротавирустық, энтеровирустық, коронавирустық, аденовирустық, реовирустық инфекциялар
* саңырауқұлақ ішек инфекциясы (көбінесе Candida тектес саңырауқұлақтар)
* протозоальды ішек инфекциясы (гиардиаз, амебиаз) – өте ауыр клиникалық симптоматикамен сипатталады.
Инфекцияның негізгі көзі кім болып табылады?
Инфекцияның негізгі көзі – науқас адам. Дені сау бактерия тасымалдаушысы және ауру жойылған түрінде жүретін адам қауіпті, ол тіпті, оны байқамайды.
Инфекция қалай пайда болады?
Инфекция жолдары:
Бактериялар адам ағзасына ауыз арқылы, тамақ, су немесе лас қолдар арқылы енеді. Мысалы, дизентерия ағынды суды, қайнатылмаған сүтті тұтынудан басталуы мүмкін; инфекция ағзаға мерзімі өткен сүт өнімдерімен енуі мүмкін; сальмонеллезді тауық еті мен жұмыртқа, нашар жуылған көкөністер мен шөптер сияқты жұқтырған тағамдарды жеу арқылы жұқтыруғаболады.
Инфекция механизмі.
Микроорганизмдердің адам ағзасына енуінің негізгі механизмі –алиментарлы, бірақ вирустық инфекцияларға инфекцияның ауа-тамшы әдісі де тән.
Берілу факторлары:
* Тамақ өнімдері, тұрмыстық заттар, ашық су айдындарында шомылу (инфекцияға байланысты). Кейбір инфекциялардың таралуында жәндіктер (тарақандар, шыбындар) маңызды
* Антисанитариялық жағдайлар
* Жеке гигиена ережелерін сақтамау
* Науқастың ең қауіпті ағуы.
Ішек инфекцияларына ең сезімтал:
* 5 жасқа дейінгі балалар
* Егдежастағы адамдар
* Асқазан-ішек жолдарының аурулары бар адамдар
* Алкоголизммен ауыратын адамдар
* Иммунитеті төмен адамдар.
Инкубациялық кезең орта есеппен 6 сағаттан 2 күнге дейін созылады.
Клиникалық көрініс.
Әдетте, жедел ішек инфекциясы дене температурасының жоғарылауынан, нәжістен, іштің ауырсынуынан басталады.
Жедел ішек инфекцияларының жалпы белгілері:
- Интоксикация. Дене температурасының жоғарылауы, әлсіздік, бас айналу, дененің ауыруы
* Ас қорыту бұзылыстары: асқазан аймағындағы ауырсыну, жүрек айну, бірнеше реет құсу, нәжістің жоғарылауы (ішек қозғалысы сулы болады)
* Сусыздандыру. Әсіресе, балалар үшін қауіпті.
ТЕМЕКІ ШЕГУДІҢ АЛДЫН АЛУ
Никотинге тәуелділік – бұл адамның психикасын мықтап байланыстыратын маңызды мәселе. Бүгінгі таңда темекіні тастауға көмектесетін тәуелділікпен күресудің бірнеше түрлі әдістері бар. Бірақ, соған қарамастан, бұл жаман әдеттен арылуға тырысқаннан гөрі темекі шегуді бастамаған дұрыс.
Темекі шегу қауіпті: белсенді және пассивті темекі шегу көптеген ауыр аурулардың, ең алдымен қатерлі ісік пен жүрек-тамыр ауруларының, сондай-ақ, тыныс алу жүйесінің, мидың, ас қорыту жүйесінің ауруларының қаупін арттырады, адамның сыртқы түрі, әсіресе, тері мен тістер зардап шегеді. Темекі шегудің өзі жүрек пен қан тамырларының денсаулығына зиян тигізеді, өйткені, темекі түтінінде көптеген органдар мен тіндерге зиянды улы заттар бар, олардың негізгілері: никотин, көміртегі тотығы – СО, сутегі цианиді, канцерогенді заттар (бензол, хлорлы винил, түрлі “шайырлар”, формальдегид, никель, кадмий және т.б.). Мысалы, Никотин тамыр қабырғасының тонусын бұзады, оның зақымдалуына, құрысуларға және қан тамырларында қан ұйығыштарының пайда болуына ықпал етеді. Гемоглобинмен байланысқан көміртегі тотығы карбоксигемоглобинді құрайды, ол оттегінің ағзалар мен тіндерге өтуін тежейді. Сонымен қатар, темекі түтінінің зиянды компоненттері артериялық гипертензия, холестеринді қан тамырларының қабырғаларына беру жүйесіндегі бұзылулар сияқты қауіпті факторлардың дамуына ықпал етеді, олардағы холестериннің тұндыруын күшейтеді. Нәтижесінде жүрек пен қан тамырлары денсаулығы үшін ең қауіпті қауіп факторларының жиынтығы, жоғары жалпы қауіп деп аталады.
Темекі шегуді бастаған немесе темекі шегуді «емдеуге» тырысатын адам никотинге тәуелділік тез қалыптасатынын білуі керек, бұл темекі шегуден бас тарту процесін қиындатады
Темекі шегуден бас тартқысы келетіндерге арналған кеңестер:
* темекі шегуден бас тартуды шешкен кезде, оның орнына не сатып алғаныңыз туралы ойланыңыз: өз денсаулығыңыз бен жақындарыңыздың денсаулығы, ақша үнемдеу. 6 айдан кейін темекі шегуден бас тарту сіздің денсаулығыңызға оң әсер етеді;
* шылым шегуден бас тарту күнін алдын ала белгілеңіз;
* темекі шегуді бірден тоқтатыңыз, алдымен темекі санын азайтуға немесе «жеңіл» темекіге ауысуға тырыспаңыз, өйткені, темекі шегудің зияндылығын азайту идеясы тек «фантастика» екендігі дәлелденді, бұл тек оны жоюға кедергі келтіреді;
* шылым шегуді туындататын жағдайлардан, оның ішінде темекі шегетін адамдар қоғамынан аулақ болуға тырысыңыз;
* әр кезең үшін өзіңізді жағымды нәрсемен марапаттаңыз;
* Шылым шегу тілегін жеңуге қызықты және пайдалы іспен айналысу көмектеседі, сағыз;
* темекі шегуден бас тартқаннан кейін дәм сезгіштігі жақсарады, тәбеттің жоғарылауы мүмкін, бұл алғашқы 2-3 айда дене салмағының жоғарылауына әкеледі, сондықтан төмен калориялы тағамдарды жеуге тырысыңыз, физикалық белсенділігіңізді арттырыңыз, әдетте темекі шегуден кейін бір жыл ішінде дене салмағы бастапқы қалпына келеді;
- еңселерің түспесін, егер бұзылу болса. Қайталанған әрекеттермен табысқа жету мүмкіндігі артады;
* шылым шегуден бас тарту үшін дәрігерге қаралыңыз. Ол дәрі-дәрмектерді тағайындай алады, бұл кету белгілерін азайтады, оның кеңестерін орындаңыз.
Темекі шегудің алдын алу кешенді болуы керек және барлық келесі шараларды қамтуы керек:
- өзіңіз темекі шегіп, балаға мысал болмаңыз. Егер сіз темекі шегетін болсаңыз, онда сіздің балаңыз ерте ме, кеш пе темекіні қолына алады. Сондықтан, сіз тәуелділіктен бас тартуыңыз керек.
- Темекі жарнамасына тыйым салу. Көптеген елдерде мұндай шаралар қазірдің өзінде белсенді қолданылуда, сондықтан, темекі жарнамасын еркін көру мүмкін емес. Бұл баланың темекіге деген артық қызығушылығының болмауына әкеледі. Сонымен қатар, кейбір мемлекеттер сатуға темекі пакеттерін еркін таратуға тыйым салады, ал пакеттердің өзінде темекі шегудің салдары әртүрлі аурулар түрінде бейнеленген.
- Хабардар ету. Балаларға темекі шегу туралы айту өте маңызды, оларды кез-келген ақпараттан толық қорғауға тырыспаңыз.
- Салауатты өмір салтын насихаттау. Темекі шегу, алкоголизм, нашақорлықтың бір ғана маңызды баламасы бар – салауатты өмір салты. Спорт және физкультур арқылы, өскелең ұрпақтың жаман жолға түсуінен аяғы зиянды байланысты жайттарды насихаттап отыру. Жоғарыда айтылғандай, Балалар мен жасөспірімдер үшін олардың айналасындағы қоғам өте үлкен рөл атқарады. Қоғам сау болған сайын, олар да сау болады.
Балалардың эмоционалдық денсаулығы
Психологиялық жайлылық баланың қалыпты психикалық және физикалық дамуы үшін қажет. Нақты жағдайларға, нақты білім беру және әлеуметтік ортаға бейімделу, ізгілік атмосферасын құру балалардың денсаулығын бұзатын шиеленістер мен невроздарды жеңілдетуге мүмкіндік береді. Жайлылық-өмір сүру, тұру жағдайлары, ыңғайлылық, тыныштық, жайлылықты қамтамасыз ететін орта.
Психологиялық жайлылық-адам өзін тыныш сезінетін өмір сүру жағдайлары, өзін қорғаудың қажеті жоқ. Психологиялық жайлылық баланың қалыпты психикалық және физикалық дамуы үшін қажет. Нақты жағдайларға, нақты білім беру және әлеуметтік ортаға бейімделу, ізгілік атмосферасын құру балалардың денсаулығын бұзатын шиеленістер мен невроздарды жеңілдетуге мүмкіндік береді.
Психосоматикалық аурулар немесе психосоматикалық бұзылулар (PSR) дегеніміз не.
Бүгінгі таңда психосоматикалық бұзылулар (аурулар) дененің мұндай жағдайлары мен аурулары деп аталады, олардың пайда болуында және барысында психиканы жарақаттайтын кез-келген факторлар, сондай-ақ, психикалық тәжірибелер немесе психологиялық жарақаттар (өткір немесе созылмалы), сондай-ақ жеке психологиялық және эмоционалды реакциялар үлкен мәнге ие.
Отбасындағы тұрақсыз психоэмоционалды жағдай. Отбасылық жанжалдар мен жанжалдар. Бала көтерілген түстердегі қарапайым әңгімені өміріне немесе физикалық тұтастығына қауіп төндіреді және бұл оны қатты қорқытуы мүмкін, өйткені оның негізгі қажеттілігі қанағаттандырылмайды – қауіпсіздік. Нәтижесінде бала созылмалы алаңдаушылық пен қауіп-қатер жағдайында болады.
Балаға физикалық зорлық-зомбылық. Өмірі мен физикалық қауіпсіздігі үшін қорқыныштан басқа, бала әлсіздік пен қорлауды сезінеді. Сонымен қатар, оның әлі күнге дейін өзін-өзі бағалауы бұзылып, өзін-өзі бағалауы зардап шегеді. Басқаларға қатысты агрессивтілік пайда болады және агрессияны білдіру қорқынышты болғандықтан (олар одан да көп жеңе алады), ол баланың әртүрлі ішкі мүшелеріне «орналасады», әртүрлі аурулар түрінде бекітілген.
Баладан эмоциональды бас тарту. Баланың қарым-қатынасқа, көңіл бөлуге, жағымды эмоцияларға, оң күшейтуге деген қажеттілігін елемеу. Балада киім-кешек, ойыншықтар көп, бірақ ол осы ойыншықтармен жалғыз ойнайды – анасы мен әкесі онымен ойнамайды, сөйлеспейді немесе өте сирек жасайды, тек мінез-құлық туралы жалпы нұсқаулармен шектеледі. Мұндай бала өзін жалғыз сезінеді және тастап кетеді, және бұл психиканың белсенді даму сатысында болғандықтан, бұл сезімдер өте терең және берік бекітілген. Тиісінше, бала оны «жаман және ешкімге керек емес» деп шеше алады және ұзақ уақыт созылмалы ауру түрінде өзін-өзі жоюдың бейсаналық бағдарламасы болуы мүмкін, оны дәрі-дәрмекпен емдеу мүмкін емес.
Ересек пен бала арасындағы жауапкершілікті жасқа сәйкес емес бөлу. Мұнда екі шектен тыс жағдай болуы мүмкін.
Біріншісі: ересек адам тәуелсіздікке жол бермей, бала үшін бәрін жасауға тырысады. Бұл гиперопия жағдайында, ересектерде балаға көмектесуге және “оның өмірін жеңілдетуге” тым көп ықылас болған кезде пайда болуы мүмкін. Немесе ересек адамда баланың қажетті дағдыларды игеруін күтуге уақыт пен шыдамдылық жетіспесе, баланың қабілетсіздігі мен баяулауы тітіркендіреді. Сол кезде ересек бола бастайды сонда бала өз ісін ашуланбай аяқтайды. Өзін дамытуы мүмкін.
Баланың денсаулығы, оның эмоционалды жағдайы, физикалық және психикалық дамуы және әлеуметтік-психологиялық бейімделуі көбінесе сыртқы ортамен, ол өмір сүретін жағдайлармен анықталады. Білім беру ұйымында жұмыстың қалай ұйымдастырылғаны, оның қаншалықты тиімді немесе шаршайтыны, қосымша эмоционалды және физикалық стрессті тудыратыны өте маңызды. Баланы тиімді оқыту мен дамытудың маңызды факторы оның эмоционалды жағдайы, ата-аналармен, тәрбиешілермен, мұғалімдермен, құрдастарымен өзара әрекеттесу болып табылады.
Психологиялық жайлылық принципі қазіргі педагогика білім берудің маңызды қағидаларының бірі деп жарияланды. Бұл принцип, мүмкіндігінше, оқу процесінің барлық стресстік факторларын алып тастауды, балаларды “үйде” сезінетін, сенімділік, жетістік, алға жылжу сезімін тудыратын атмосфераны құруды қамтиды.
Дене жаттығуларының түрлері
Жаттығуды үш түрге бөлуге болады: Күнделікті өмірдегі әдеттегі физикалық белсенділік, жүрек-тамыр жаттығулары (аэробты) және икемділік пен күшті арттыруға арналған жаттығулар. Барлық үш түрі денсаулық пен қартаюмен күресу үшін маңызды, сондықтан олардың барлығы сіздің режиміңізге енгізілуі керек.
Кәдімгі, күнделікті физикалық белсенділікке бұлшық еттерді қолдануды қажет ететін кез-келген іс-шаралар кіреді, мысалы, көшеде серуендеу, үйде немесе аулада жұмыс жасау, баспалдақпен жүру (лифтті қолданудың орнына). Бұл физикалық белсенділіктің ең негізгі формалары, сонымен қатар жасына қарамастан оңай орындалады. Олар сізді қатты ауыртпаса да, олардың пайдасы өте үлкен. Сонымен қатар, күнделікті жаттығулар бұлшықет тонусын сақтауға және мінсіз салмақты сақтауға көмектеседі, өйткені бұл әрекет барысында қосымша калория күйіп кетеді.
Жүрек-тамыр жаттығулары (аэробты) – бұл үлкен бұлшықеттер қатысатын физикалық белсенділіктің біркелкі түрі. Жаттығудың бұл түрі жүрек пен өкпені нығайтуға көмектеседі, сонымен қатар тіндерге оттегінің түсуін жеңілдетеді. Бұл бұрын айтылған. Аэробика – бұл сіздің жүрегіңізге арналған ең жақсы жаттығулар жиынтығы. Уақыт өте келе, тұрақты жаттығулармен жүрек соғу жиілігі мен қан қысымы төмендейді, тыныс алу жақсарады. Аэробты жаттығулар күнделікті физикалық белсенділікке қарағанда көп күш жұмсайды және жылдам жүру, жүгіру, шаңғымен сырғанау, велосипед, жүзу сияқты жаттығулар түрлерін қамтиды. Олардың мақсаты-жүрек пен өкпені нығайту, оларды толықтай жұмыс істеуге мәжбүр ету. Егер сіз белгілі бір уақыт аралығында жаттығулар жасамаған болсаңыз, онда сіз мұндай сабақтарды әр келесі аптада баяу және біртіндеп көбейтуіңіз керек. Бұлшықеттеріңіз күшейген сайын, сіз бұл жаттығуларды жасау оңайырақ болатынын сезесіз. Егер сізге көп-қырық, онда болар еді ақылға қонымды дәрігерге қаралу үшін, ол тексерді сіздің жалпы жай-күйі алдында сіз бастайсыз орындауға қандай да бір физикалық жаттығулар. Бұл тек өзіңізді қорғау үшін қажет.
Күшті, бұлшықет тонусын және икемділікті Сақтау орта жастағы және егде жастағы адамдар үшін өте маңызды. Бұл жаттығулар сүйек тығыздығының жоғарылауына ықпал етеді және апат салдарынан жарақат алу қаупін азайтады. Бұлшықетті созу жаттығулары күнделікті өмірге жеткілікті қозғалыс көлемін сақтауға көмектеседі. Қалыпты қартаю процесінде бұлшықеттер икемділігін жоғалтады, буындардың айналасындағы тіндер тығыздалады. Жаттығу бұлшықетті созу арқылы бұл процесті бәсеңдетуге көмектеседі. Икемділік жаттығулары сонымен қатар артриттің дамуын баяулатады – қартаюмен байланысты жиі кездесетін аурулардың бірі. Артрит бірлескен ұтқырлықты төмендетеді, адамға ауырсыну мен азап әкеледі, Тәуелсіздік пен белсенділікті шектейді. Жаттығудан бұрын және кейін қолдарыңыз бен аяқтарыңызды созу бұлшықеттерді жаттығуға дайындауға көмектеседі және жаттығу кезінде бұлшықеттің жарақаттануын немесе шамадан тыс созылуын болдырмауға көмектеседі. Сонымен қатар, жаттығудың бұл түрі қозғалыс көлемін және икемділікті арттыруға көмектеседі.
Күшті дамытуға арналған жаттығулар бұлшықеттерді жаттықтырады, олардың тонусын арттырады, бұлшықет массасының мерзімінен бұрын жоғалуын болдырмауға, кез-келген жаста төзімділікті арттыруға көмектеседі. Пайдасы жасалады және жақсартуға реакциялар, қысқарту дәрежесі бұлшық ет атрофиясы, көбейту, жұмыс істеу қабілетінің болдырмау жарақат. Күшті арттыруға арналған жаттығулар салмақты көтеруді қамтуы мүмкін. Салмақты көтеру жаттығуларын орындау әйелдер үшін де пайдалы. Бұл оларға остеопороздың дамуына жол бермейді (сынуға әкелетін сүйек тығыздығының төмендеуі), өйткені мұндай жаттығулар менопауза басталғанға дейін, кезінде және одан кейін сүйек тығыздығын сақтауға көмектеседі. Көптеген мамандар денсаулықты сақтау үшін аптасына отыз – қырық минут салмақ көтеру жаттығулары жеткілікті деп санайды. Әр түрлі салмақтағы арзан гантельдерді кез-келген спорт дүкенінен сатып алуға болады, бірақ егер сіздің аймағыңызда мұндай дүкендер болмаса, онда әр түрлі мөлшерде су толтыруға болатын контейнерлер жақсы алмастырғыш бола алады. Сіз аз салмақтан бастауыңыз керек, содан кейін сіздің күшіңіз өскен сайын оны біртіндеп арттырыңыз. Өзіңізді тым көп ұстамаңыз: салмақ көтеру жаттығуларын орындау кезінде шамадан тыс жүктеме ауыр жарақатқа әкелуі мүмкін. Тағы бір ескерту: кез-келген жаттығуды бастамас бұрын дәрігермен кеңесіңіз, әсіресе егер сіз соңғы рет спортпен шұғылданғаннан бері біраз уақыт өтсе. Физикалық тексеру жүрек және денсаулықтың басқа да проблемаларын анықтай алады, олар қарқынды физикалық жаттығулар кезінде нашарлауы мүмкін.
Егер сіз сау болғыңыз келсе және өміріңізді мүмкіндігінше белсенді және жарқын жылдармен қосқыңыз келсе, физикалық белсенділіктің барлық үш түрін өмір салтыңызға қосу маңызды.
Материалды дайындаған Ұлпан АМАНБАЕВА,
«Astana Clinic» ЖШС Ақмола облысы бойынша салауатты
өмір салтын қалыптастыру орталығының жетекшісі.
