Ауа – бұл адамды үнемі қоршап тұратын орта. Ол теріге тікелей немесе киім матасы арқылы және тыныс алу жолдарының шырышты қабығымен байланысады.
Ауа процедураларының маңызды және айрықша ерекшелігі – бұл әр түрлі жастағы адамдарға қол жетімді және оларды сау адамдар ғана емес, сонымен қатар кейбір аурулардан зардап шегетіндер де кеңінен қолдана алады. Сонымен қатар, бірқатар аурулармен (неврастения, гипертония, стенокардия) бұл процедуралар дәрі ретінде тағайындалады.
Қаттылаудың бұл түрі таза ауа әдетін дамытудан басталуы керек. Денсаулықты нығайту үшін серуендеу үлкен маңызға ие. Ауаның ағзаға қатаюы жүйке және эндокриндік жүйелердің тонусын жоғарылатуға көмектеседі. Ауа ванналарының әсерінен ас қорыту процестері жақсарады, жүрек-тамыр және тыныс алу жүйелерінің қызметі жақсарады, қанның морфологиялық құрамы өзгереді (эритроциттер саны мен гемоглобин деңгейі артады).
Таза ауада болу дененің жалпы әл-ауқатын жақсартады, эмоционалды жағдайға әсер етеді, сергектік, балғындық сезімін тудырады. Ауаның ағзаға қатаю әсері бірқатар физикалық факторлардың: температураның, ылғалдылықтың, бағыттың және қозғалыс жылдамдығының кешенді әсерінің нәтижесі болып табылады. Сонымен қатар, әсіресе теңіз жағасында адамға теңіз суындағы тұздармен қаныққан ауаның химиялық құрамы әсер етеді. Температура сезімдеріне сәйкес ауа ванналарының келесі түрлері бөлінеді: ыстық (30С Жоғары), жылы (22С жоғары), немқұрайды (21-22с), салқын (17 — 21с), орташа суық (13-17с), суық (4-13с), өте суық (4С төмен).
Ауаның тітіркендіргіш әсері тері рецепторларына әсер ететінін, тері мен ауа температурасының айырмашылығы неғұрлым айқын екенін есте ұстаған жөн. Салқын және орташа суық ауа ванналары айқын әсер етеді. Салқындаған ауа ванналарын қатайту үшін біз терморегуляциялық процестерді қамтамасыз ететін компенсаторлық механизмдерді іске қосу арқылы денені қоршаған ортаның төмен температурасына үйретеміз. Шынығу нәтижесінде бірінші кезекте жаттығады қозғалғыштығы қан тамырлары реакциялар, танытушы рөлін қорғаныш тосқауыл ағзаға желтоқсандағы күрт айырмашылықтарын сыртқы температура. Жылы ванналар қатаюды қамтамасыз етпестен, денеге жағымды әсер етеді, тотығу процестерін жақсартады. Ауаның ылғалдылығы оның температурасының ауытқуларымен бірге дененің терморегуляция процестеріне әртүрлі әсер етуі мүмкін. Терінің және өкпенің бетінен ылғалдың булану қарқындылығы ауаның салыстырмалы ылғалдылығына байланысты. Адам, құрғақ ауада, ылғалдылыққа қарағанда жоғары температураға оңай төзеді. Құрғақ ауа ағзаның ылғал жоғалуына ықпал етеді.
Ауа ванналарын қабылдау кезінде ауаның қозғалғыштығы да маңызды (жел). Жел күші мен жылдамдығына байланысты қатаю ағзасына әсер етеді, оның бағыты да маңызды. Бұл дененің жылу беруін күшейтуге ықпал етеді, ауаның салқындату күшін арттырады. Шынығу мақсатындағы әуе процедуралары киінген адамның ашық ауада болуы (серуендеу, спорттық іс-шаралар) түрінде немесе адам денесінің жалаңаш бетіне белгілі бір температурадағы ауаның қысқа мерзімді әсері болатын ауа ванналары түрінде қолданылуы мүмкін.
Ашық ауада қатаюдың тиімділігінің маңызды шарты – ауарайына сәйкес келетін киім кию. Киім ауаның еркін айналымына мүмкіндік беруі керек.
Жыныстық жолмен берілетін инфекциялар (ЖЖБИ) дегеніміз не?
Жыныстық жолмен берілетін аурулар (немесе жыныстық жолмен берілетін аурулар) негізінен жыныстық қатынас арқылы берілетін аурулар деп аталады. Бір топқа біріктірілген 30-ға жуық ауру бар, өйткені, олардың барлығы жыныстық қатынас кезінде адамға беріледі, оларды ЖЖБИ деп атайды.
Махаббат туралы ел ұғымында қилы-қилы пікірлер айтылады. Алайда, олардың махаббатпен де, сұлулықпен де байланысы жоқ, керісінше махаббат пен сұлулық туралы идеялардың болмауымен байланысты.
Жыныстық жолмен берілетін аурулар табиғатта жұқпалы болып табылады, яғни, әртүрлі патогендерден туындайды, олар бір жолмен немесе басқа жолмен ағзаға түсіп, ауруды тудырады. Бұл вирустар, бактериялар, ашытқы саңырауқұлақтары, протозоа және тіпті артроподтар болуы мүмкін.
Олар ауырған адамға айқын иммунитетті (иммунитетті) қалдырмайды. Сондықтан жыныстық жолмен берілетін мерез, гонорея және басқа ауруларды қайта жұқтыру жағдайлары жиі кездеседі.
Жыныстық жолмен берілетін инфекциялардың көзі әдетте науқас адам болып табылады және ол бір уақытта бірнеше аурумен ауруы мүмкін: мысалы, мерез, гонорея және хламидиоз, мерез және гонорея.
Әдетте жыныстық серіктестерін жиі өзгертетін адамдар бірнеше аурулардан зардап шегеді.
ЖЖБИ инфекциясын қалай болдырмауға болады?
Бұл жыныстық жолмен берілетін аурулардың белгілері мен салдарымен қатар маңызды мәселелердің бірі.
* Некеден тыс жыныстық қатынастан аулақ болыңыз.
* Кездейсоқ жыныстық серіктестермен байланыстан бас тарту.
— Есіңізде болсын, жыныстық қатынастан саналы түрде бас тарту ақылға сыймайды.
— Сіз жыныстық өмір сүруге міндетті емессіз.
* Жалғыз сау жыныстық серіктеспен өзара адал болу.
* Әр жыныстық қатынаста сапалы презервативті дұрыс қолданыңыз.
* Стерильді емес инелерді, шприцтерді, басқа адамдардың құралдарын пайдаланбаңыз.
* Жеке гигиена ережелерін сақтау.
* Өзгелерді қабылдамаңыз және басқа адамдарға өз заттарын бермеңіз (іш киім, сүлгілер, киім және т.б.).
- Қалыс ішімдік және есірткі заттар. Олардың әрекеті бойынша бөртпе әрекеттері жиі жасалады.
Қарапайым ережелер кешені
Қазіргі әлемде онкологиялық аурулар өлімнің басты себептерінің бірі болып табылады, бұл ретте соңғы жылдары обырдың көптеген түрлері «жасарған» және 25-35 жастағы адамдарда, ал, кейбір жағдайларда балалық шақта да кездеседі.
Қатерлі ісіктердің алдыналу деп қоршаған ортаның қолайсыз факторларының әсерін жою арқылы ісікке дейінгі жағдайдың алдыналу түсіндіріледі. Онкологиялық аурулардың алдын алудың нақты жүйесі әлі әзірленбеген. Жоқ белгілі бір әдісі, ол алдын алуға мүмкіндік береді білімі қатерлі ісіктері. Бірақ «салауатты өмір салты» деп аталатын қарапайым ережелер жиынтығы бар.
Сау ұйқы және сау нервтер
Қатерлі ісік ауруының алдын алу үшін жеткілікті және дұрыс түнгі ұйқы өте маңызды. Жақсы мотор режимі мен диетаны ұстанған кезде де салауатты өмір салты туралы айту мүмкін емес және ұйқы мен демалусыз қатерлі ісік ауруының қаупін азайту мүмкін емес.
Қатерлі ісік ауруының ықтималдығын арттырудағы стрестің рөлі даулы және нақты дәлелденбеген, бірақ әлі де жүйке асқынуын жиі бастан кешіретін адамдар әртүрлі ауруларға бейім, сондықтан олардың нервтерін қорғауға тырысқан дұрыс. Бір стақан шараппен, сырамен немесе одан да күшті нәрсемен, темекімен немесе бір уақытта екеуімен де стрестен арылуға тырысу мағынасыз ғана емес, сонымен қатар қатерлі ісіктерге әкелуі мүмкін, сондықтан спортзалға, су процедураларына немесе серуендеуге артықшылық берген жөн.
Жұқпалы аурулардың алдын алу
Қатерлі ісіктің кейбір түрлерінің вирустық және бактериялық аурулармен байланысы дәл дәлелденді.
Мысалдар бола алады:
* бауыр қатерлі ісігінің қаупін бірнеше есе арттыратын В және С гепатитінің вирустары;
* асқазанда Helicobacter pylori (бактерия) болуы, бұл гастрит пен жараның ғана емес, сонымен қатар асқазан қатерлі ісігінің пайда болуына ықпал етеді.
* жатыр мойны обырының дамуына әкелетін папиллома вирусының (HPV) кейбір штамдары.
Қатерлі ісіктің алдын алу шаралары тиісті вирустар мен бактерияларға қарсы вакцинациядан, сондай-ақ жаңа тексерілмеген серіктестермен қорғалмаған жыныстық қатынастан (бұл инфекциялардың негізгі берілу жолы – жыныстық қатынас) бас тартудан тұрады. В гепатитіне қарсы Вакцинация Ұлттық егу күнтізбесіне енгізілген, ал HPV вакцинасын өз еркімен егуге болады. Helicobacter pylori-ден эрадикациялық терапия курсынан өту арқылы құтылуға болады.
Кәсіби зияндылығы
Адам күн сайын канцерогендермен байланысатын зиянды еңбек жағдайларында жұмыс істеу қатерлі ісік ауруларының санын едәуір арттырады. Бұл қауіп факторын жою үшін адам жұмыс орнын өзгертуі керек немесе қауіпсіздік ережелерін мұқият сақтауы керек: қорғаныс киімін, респираторларды кию керек, гигиенаға көп көңіл бөлу керек. Күн сайын жұмыс күнінің соңында душ қабылдау керек.
Ультракүлгін сәулені абайлап қолдану
Теріге әсер ететін ультракүлгін сәулелер базальды жасушалық карцинома мен меланоманы тудыруы мүмкін. Сондықтан, қатерлі ісік ауруының алдын алу үшін мүмкіндігінше аз инсоляцияға ұшыраған жөн (күн сәулесі), сондай-ақ солярийге бару ұсынылмайды.
Жарақат дегеніміз не?
Травматизм– белгілі бір уақыт аралығында белгілі бір популяцияда пайда болған жарақаттар жиынтығы. Жарақаттанудың ең жоғары деңгейі 20-дан 49 жасқа дейінгі еркектерде байқалады. Алғашқы мүгедектік пен өлімнің барлық себептерінің ішінде жарақат үшінші орын алады. Ал еңбекке қабілетті жастағы адамдарда жарақат өлімнің себептері арасында бірінші орын алады. Ең жиі кездесетін өндірістік емес жарақаттарды қарастырыңыз: тұрмыстық, көше, жол-көлік.
Тұрмыстық жарақаттар
Тұрмыстық жарақаттарға зардап шегушінің өндірістік қызметімен байланысты емес – үй жағдайында, аулада, саяжайда, үй жанындағы учаскеде жөндеу, құрылыс, абаттандыру жұмыстарын орындау кезінде туындаған жазатайым оқиғалар жатады. Тұрмыстық жарақаттардың ішінде көгеру, жарақат, күйік, сүйек сынуы және т.б. басым. Тұрмыстық жарақаттардың төрттен бір бөлігі аулада және пәтерде құлаған кезде пайда болады.
Көшедегі жарақаттар
Көшедегі жарақаттанудың алдын алудың маңызды шараларының бірі –тұрмыстық маскүнемдікке қарсы күрес, өйткені, көшедегі жарақаттар көбінесе мас күйінде болады және көшедегі жарақаттанудың себептері – құлау ғана емес, сонымен қатар заттарға соққы беру. Көше жарақаттарының алдын алу, әсіресе қыста, қар, мұз болған жағдайда:
* аяқтың астына мұқият қараңыз;
* баяу, асықпай жүріңіз;
* барлық табанға басу;
* тротуарлар тазаланған немесе құм себілген жерде жүріңіз;
* тайғанамайтын табаны бар аяқ киімді пайдалануға.
Жол-көлік жарақаттары
Жол-көлік оқиғалары кезіндегі жарақаттар ең ауыр, жоғары өліммен, емделудің ұзақтығымен, оның ішінде стационар жағдайында және үлкен материалдық шығындармен сипатталады. Көп жылғы бақылаулар бойынша ауыр мертігумен және өліммен аяқталған ЖКО-ның ең көп саны бейсенбі-жұмаға келеді, «апаттылық шыңы» 15-тен 21 сағатқа дейінгі уақыт кезеңіне келеді. Жарақаттар ұзақ мерзімді емдеуге және уақытша еңбекке қабілеттілікті жоғалтуға ғана емес, сонымен қатар ауыр асқынулардың дамуына әкеледі. Бұл өз кезегінде медициналық көрсеткіштер мен мүгедектік бойынша жұмысынан айырылу себептері болып табылады.
Жарақаттанудың алдын алу жарақаттану мен адам өлімінің деңгейін төмендету жолдары
- Салауатты өмір салтын насихаттау.
2.Зиянды әдеттерден арылу (алкоголь, есірткі және психотроптық заттарды қабылдау).
- Қауіпсіздік ережелерін сақтауды қамтамасыз ету және оларды бұзғаны үшін жауапкершілік шараларын арттыру.
- Тұрмыста (үйде, саяжайда, гаражда) жұмыс жүргізу кезінде қауіпсіздік техникасы қағидаларын сақтау. Жарақат кезінде алғашқы көмек көрсете білу.
Материалды дайындаған Ұлпан АМАНБАЕВА,
Ақмола облысы бойынша салауатты өмір салтын
қалыптастыру орталығы «Astana Clinic» серіктестігінің басшысы.
