Астықты өлкеде жаз бойы аспаннан нәр тамбаған құрғақшылықтың салдарынан алқап қойнауына сіңірген дән бой салып өспей, диқандарды бір қобалжытса, күзгі үздіксіз жауған ақ жауын жығылғанға жұдырық болып тұр. Облыс диқандары 5 миллион гектардан астам егістік алқаптың небары 44 пайызға жуығын ғана жинай алды.
Жыл сайын тәп-тәуір өнімге қол жеткізетін Қорғалжын, Целиноград, Зеренді, Ақкөл, Бұланды, Бурабай, Біржан сал аудандары биыл астықсыз қалатын түрі бар. Жауын басталғанша аз-кем егіндерін жинап үлгерген. Гектар берекесі 3-4 центнерден ғана айналған. Жарты ай бойы жауған жауыннан кейін біраз астық ысырап болған соң бұл көрсеткішке де қол жетпейтін сыңайлы. Жүздеген гектар алқаптың егінін бұршақ жығып кетті. Табиғаттың тосын «сыйы» жалғыз бұл ғана емес. Атбасар, Жақсы, Жарқайың аудандарының диқандары ақбөкеннің ізімен ілесіп келген бейнетке батып отыр. Қазіргі күні диқандардың айтуына қарағанда, астықтың ылғалдылығы 30-35 пайызға жеткен. Бұйырған дәнді жинап алғанның өзінде кептірудің машақаты мол. Бұл тараптағы астық қабылдау орындарының қызметі күрт қымбаттап кетуі де ықтимал. Әрі астық кептіретін кешендердің аздығы байқала бастаған. Астық кептіруге қажетті кешеннің құны 62 миллион теңге төңірегінде. Үлкен серіктестіктер болмаса, шағын шаруаның қолына түспейтін құрылғы.
Мәселе мүлдем күрделеніп кеткеннен кейін диқандар жергілікті маңыздағы төтенше жағдайды жариялауды ұсынады. Сонымен бірге, астықтың ылғалдылығына байланысты элеваторлардың тарифінің өспеуін қатаң қадағалау қажет. Егер тариф өсіп кететұғын болса, онсыз да зор зиян шегіп отырған ауыл шаруашылығы құрылымдары қосымша шығынға ұшырайды. Ерте көктемде ақмолалық диқандар биылғы жылы төлейтін болып миллиондаған несие алды. Қазір диқандар сол қарызынан қалай құтыламыз деп сары уайымға салынуда. Тығырықтан шығарар жалғыз жол қарыздың төлеу мерзімін ұзарту. Сондай-ақ субсидияның барлық түрлерін төлеу біршама демеу болар еді. Жабайы жануарлардан келген шығынды өтеу жолдарын қарастырса, ол да біршама көмек. Астық кептіретін кешендердегі жұмысты толыққанды жүргізу үшін қосымша жанар-жағар май бөлу мәселесін шешу керек. «Азық-түлік ҰҚ» акционерлік қоғамы астықты қабылдау мәселесін оңынан шешкені абзал. Сондықтан да оларға бидайдың әр тоннасын 120 мың теңгеден қабылдауға ұсыныс жасалуға тиісті.
Міне, осындай қыруар мәселе бар. Таяуда егінжайдағы шаруа ыңғайын көзімізбен көрмек болып, Зеренді ауданына қарасты Қошқарбай ауылындағы «Қошқарбай» серіктестігінде болып, астық үшін арпалыстың беталысын көріп қайттық. Жағдай мәз емес.
–Биылғы күзгі орақ көңіл көншітпей тұр, – дейді серіктестік директоры Қайыркен Хасенов, – міне, қыркүйектің ортасына да келіп қалдық, әлі бір күн дала төсінде дұрыс жұмыс істей алмадық. Жарты ай ішінде екі айдың ылғалы түсті. Күн ашықта 500 гектар егінді атжалға жықтық. Суда қалып бара жатқан соң екі мәрте аудардық. Бірақ, бастырып үлгере алмадық. Қайтадан жауын жауып кетті. Алқаптың үсті көлкіп тұрғаннан кейін атжалдар батпаққа бата бастады. Әрбір аударған сайын қауызының басында әбден толып, ісініп тұрған бидай шашыла бастады. Атжалға жығылған алқаптардан өнім аламыз деген үміт үзілген.
Серіктестік директорының айтуына қарағанда, көктемде несиеге жаңадан төрт комбайнды лизингке алған. Егіс жұмысына 40 миллион теңге несие алған. Ендігі уайымы осы қарызды қайтару. Оның үстіне ауыл тұрғындарына беретін пайы бар, жұмысшылардың жалақысын төлеуі керек. Тәжірибелі диқанның айтуына қарағанда, биылғы астықтың сапасы нашар. Тіпті, нандық қасиеті де жоқ деуге болады. Тұқымға да жарамайды. Егер күн ашылып, жинай алса, бар өнім мал азығына ғана ұқсатылуы мүмкін.
– Жауын басталғанша бидай пісіп үлгерген, – дейді агроном Бауыржан Молдағалиев, – сабағына нәр барғаннан кейін масақтағы бидай ісініп, қауызына сыймайтын болды. Өзінен-өзі шашылып, түсіп жатыр. Қатты жел соқса, масақ басында дән қалмайды. Ал, атжалға жығылған егін көктеп кетті. Келер жылға қажетті тұқым жинаудың өзі мұң болып тұр. Осындай қиындықтардан кейін алыс-жақын шет елден тасымалданатын тұқымға салынатын қосымша құн салығын алып тастау керек шығар.
Қошқарбай – шоқ жұлдыздай шағын ғана ауыл. Бір кезде 120 түтін болған, қазіргісі қырыққа жуық отбасы. Бала аз болғаннан кейін мектеп те жабылған. Серіктестік елге мешіт салып беріпті. Екінші дүниежүзілік соғысының ерлеріне көзтартарлық етіп ескерткіш орнатқан. Серіктестік басшысы Қайыркен Хасеновтың айтуына қарағанда, ауыл жастарын елден тұрақтандырып қалдыру бағытында біршама жоспары бар екен. Он жаңа тұрғын үй салып, жастарға бермек. Жайлы жер іздеп кеткен осы ауылдың жастарын елге шақырмақ. Тұрақты жұмыс тауып бермек. Жастар ауылға оралса, мектеп те қайтадан ашылады ма деген үміт бар. Құны 30 миллион теңге тұратын бір үйді салып бітіріпті. Қора-қопсысы, гаражы, моншасымен бірге. Барып көрдік. Шынында да көз тартарлық екен. Әттең, осындай әдемі ойлар биылғы жылы ауыл шаруашылығына ауыр соққы болған қуаңшылық пен күзгі жауынның кесірінен қожырап кетпесе болғаны.
Байқал БАЙӘДІЛОВ.
Зеренді ауданы.
