Дәстүрлі ислам дегеніміз – мұсылмандардың ғасырлар бойы жинақталған діни түсініктері мен тәжірибелерінің негізінде қалыптасқан исламдық бағыт. Бұл бағытта ғылыми және мәдени мұралар сақталып, мұсылмандық құндылықтар мен әдет-ғұрыптар дамыған. Дәстүрлі исламның ғылыми негіздерін түсіну үшін, ең алдымен, ислам ғылымдарының маңызын атап өту керек. Олардың ішінде: Құран ғылымы – Құранды түсіну және тәпсірлеу ғылымы. Бұл салада көптеген классикалық еңбектер жазылған, оның ішінде танымал муфассирлердің еңбектері – Ибн Касир, әл-Куртуби, ат-Табари сияқты ғалымдардың туындылары. Хадис ғылымы – Пайғамбардың (с.а.с.) сөздері мен істерін жинақтап, зерттеумен айналысатын сала. Хадистерді сенімділік дәрежесіне қарай зерттеп, оларды діни заңдарға негіз ретінде қолдану исламның дәстүрлі бағытының маңызды аспектісі. Фиқһ ғылымы – ислам құқықтану ғылымы. Дәстүрлі исламда төрт негізгі мазхабтың қалыптасуы ислам фиқһының терең және жүйелі ғылым екендігін көрсетеді. Бұл мазхабтар шариғатты күнделікті өмірде қолдануға және оның негіздерін қоғамға жеткізуге қызмет етеді. Ақида ғылымы – сенім негіздерін зерттейтін ғылым. Бұл салада әсіресе Ашғари және Матуриди ақидалары маңызды орын алады.
Бүгінде дәстүрлі ислам қазақ қоғамында бейбітшілік пен тұрақтылықтың негізі ретінде қарастырылады. Ислам діні қазақ жеріне VIII ғасырда тарала бастады. Ол кезеңде Орталық Азияның көптеген бөліктерінде ислам діні күшейе түсіп, жергілікті халықтардың мәдениетіне, дүниетанымына әсер етті. Қазақ халқының исламды қабылдау процесі баяу және бейбіт түрде жүзеге асып, өзге діни дәстүрлермен қақтығыспай, жергілікті әдет-ғұрыптарға сіңісіп кетті. Қазақстандағы дәстүрлі исламның негізі сунниттік исламның ханафи мазхабы болып табылады. Ханафи мазхабы өзінің икемділігі мен ашықтығы арқылы қазақтардың көшпелі өмір салтымен және олардың қоғамдастығының ерекшеліктерімен үйлесіп, жергілікті мәдениеттің ажырамас бөлігіне айналды.
Қазақстандық дәстүрлі ислам ұлттық мәдениетпен тығыз байланысты. Исламның қазақ қоғамындағы рөлі тек діни тәжірибемен шектелмей, қазақ халқының мәдениеті, тілі, руханияты мен дүниетанымына әсер етіп, олардың біртұтас жүйесінің қалыптасуына ықпал етті. Мысалы, исламдық мораль мен этика, салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар қазақ халқының күнделікті өмірінде маңызды орын алады. Исламның бейбітшіл және толерантты сипаты қазақтың ұлттық болмысында көрініс табады. Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін исламның рөлі күшейе түсті. Дегенмен, жаһанданудың әсерінен және радикалды ағымдардың таралу қаупінен дәстүрлі исламды қорғау және насихаттау маңызды міндетке айналды. Қазақстанда дәстүрлі исламның ғылыми негіздерін терең зерттеп, оны қоғамға дұрыс жеткізу үшін мешіттер, медреселер және діни оқу орындары белсенді жұмыс жүргізіп жатыр. Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы осы бағытта діни ағартушылық жұмыстарын күшейтіп, радикализмге қарсы дәстүрлі исламның құндылықтарын дәріптеп келеді.
Қазақстандық дәстүрлі ислам ғылыми негізі – ханафи мазхабы мен Матуриди ақидасына негізделген, қазақ халқының мәдениеті мен руханиятымен тығыз байланысқан рухани жүйе. Бұл жүйе бейбітшілік, толеранттылық және шынайы ислам құндылықтарын насихаттайды. Қазіргі заманда дәстүрлі исламды сақтау және оны жастарға дұрыс жеткізу, қоғамның рухани негіздерін нығайту үшін маңызды болып табылады.
|
Диас БАЙЖІГІТОВ, |
