Ислам діні ғылым мен білімге ерекше назар аудартады, әрі бұл оның қасиетті мәтіндерінде кеңінен көрініс тапқан. Мұсылмандар үшін ғылым тек дүниелік білім емес, сонымен бірге, жаратылыс пен оның мәнін тану арқылы Алланы танудың жолы болып табылады.
Құранның көптеген аяттары, сондай-ақ, Пайғамбар Мұхаммедтің (с.ғ.с.) хадистері адамдарды білімге, табиғат заңдылықтарын зерттеуге шақырады. Құранда Алла Тағала адамдарға өздерін қоршаған ортаны зерттеп, жаратылыс заңдылықтарын түсінуге ынталандырады. Мысалы, Бақара сүресінің 164-аятында: «Аспандар мен жердің жаратылуында, түн мен күннің ауысуында, адамдарға пайдалы нәрселерді тасымалдап теңізде жүзетін кемелерде, Алланың көктен су түсіріп, өлі жерді тірілтуінде, әртүрлі жаратылыстарды таратуында – ойланатын адамдар үшін көптеген белгілер бар» деп айтылған. Бұл аятта табиғат құбылыстарын ой елегінен өткізу арқылы ғылым мен сенімнің өзара байланысын айқындайтын нақты дәлелдер берілген. Пайғамбар Мұхаммедтің (с.ғ.с.) хадистерінде де білімнің маңызы ерекше айтылған. Мысалы, «Білім алу – әрбір мұсылман ер мен әйелге парыз» деген хадисі әрбір мұсылман үшін білім іздеуді міндет етіп қойған. Бұл білім діни біліммен қатар, дүниелік білімді де қамтиды.
Ислам тарихында ғылымның дамуының Алтын ғасыры деп аталатын кезең бар. VIII-XIII ғасырларда мұсылман ғалымдары медицинаны, математиканы, астрономияны және басқа да ғылым салаларын дамытты. Олар философиялық және ғылыми еңбектер жазып, грек, парсы, үнді және басқа да мәдениеттердің ғылымын зерттеп, өз еңбектерін ислам құндылықтарына сай етіп жетілдірді. Осы кезеңде әл-Фараби, Ибн Сина (Авиценна), әл-Бируни және Ибн Рушд (Аверроэс) сияқты танымал мұсылман ғалымдары ғылымға елеулі үлес қосты. Мысалы, Ибн Сина медициналық еңбектері арқылы бүкіл әлемге танылды, оның «Медицина каноны» еңбегі бірнеше ғасыр бойы Еуропада да кеңінен оқытылды. Әл-Бируни астрономия мен география саласында үлкен жаңалықтар ашты, оның еңбектері ғылымдағы құнды мәліметтердің көзі болып саналады. Астрономия ислам дінінің алғашқы дәуірінен бастап кеңінен зерттелді. Бұл ғылым мұсылмандарға намаз уақыттарын, Рамазан айының басталуын және басқа да діни шараларды дұрыс анықтау үшін қажет болды. Әл-Баттани сияқты ғалымдар астрономиялық құралдарды жетілдіріп, жаңа теорияларды ұсынды. Сонымен қатар, математик әл-Хорезми логарифм мен алгоритмді дамытты, ол қазіргі математика мен компьютерлік ғылымға үлкен әсер етті.
Ислам діні ғылымды діни сенімдерге қарсы қоймайды, керісінше, ғылымды жаратылыстың табиғатын тану мен Жаратушыға жақындау құралы ретінде көреді. Осылайша, мұсылман ғалымдары діни сенімдерін сақтай отырып, ғылым саласында үлкен жетістіктерге жетті. Қазіргі заманғы зерттеушілердің көпшілігі ислам діні мен ғылымның үйлесімділігіне назар аударып келеді. Олар ғылым мен діннің бір-бірін толықтырып, адамның жаратылыс туралы тереңірек түсінікке ие болуына мүмкіндік беретінін атап өтеді.
Ислам ғылымға ерекше көңіл бөле отырып, адам мен табиғат арасындағы жауапкершілікті де айқындайды. Құранда табиғатты сақтауға, қоршаған ортаға зиян келтірмеуге байланысты аяттар кездеседі. Мысалы, Алла Тағала Жерді «аманат» ретінде жаратқанын, адам баласының осы аманатқа адал болу керектігін ескертеді. Табиғат ресурстарын тиімді және жауапты пайдалану туралы қағидалар да Исламда кеңінен насихатталады. Пайғамбар Мұхаммедтің (с.ғ.с.) хадистерінде де ағаш егу, суды үнемдеу, жерді қорғау сынды экологиялық әрекеттерге көп мән берілген. Бұл қағидалар қазіргі экологиялық ғылыммен үндесіп, табиғат пен ресурстарды қорғау қажеттілігін баса көрсетеді, әрі Исламның адамды қоршаған әлемге деген саналы әрі қамқорлықпен қарауға шақыратынын дәлелдейді.
Ислам мен ғылым арасындағы байланыс ғасырлар бойы мұсылман ғалымдарының еңбектерінде айқын көрініс тапты. Құран мен хадистер білімге, зерттеуге шақырғандықтан, мұсылмандар ғылымның түрлі салаларын дамытуға үлес қосты. Исламның ғылыми ізденістерге деген ұстанымы жаратылысты тереңірек түсініп, Алланың жаратылыс кереметтерін тануға жол ашты. Осылайша, Ислам діні мен ғылым бір-бірін өзара толықтыратын екі құндылық ретінде әлі де адамзаттың рухани және ғылыми дамуына үлкен ықпалын тигізіп келеді.
Диас БАЙЖІГІТОВ,
Ақмола облыстық «Науан Хазірет» мешітінің наиб имамы, теолог.
