1. Жерді жекеменшікке кім сатып алады?
Бірде-бір шетелдік Қазақстан жерінің бір сантиметрін де сатып алуға құқығы жоқ. Тек қазақстандықтар ғана ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді жекеменшікке сатып алуға құқы бар, біріншіден, жеңілдетілген бағамен (50 пайыз), жалға берілген жерді 10 жылға ұзартумен және екіншіден аукцион арқылы сатып алуға құқы бар. Шетелдіктер үшін бұндай норма жүрмейді. Мынаны ескерткіміз келеді, ауыл шаруашылығы мақсатындағы қазіргі айналымдағы 100,8 миллион гектар жердің 1,3 миллион гектар жері Қазақстан азаматтарының жеке меншігінде, ал 99,5 миллион гектар жер жалға берілген. Мұндай жерлерде әртүрлі егістік, майлы дақылдық, жемдік, көкөністік-бақшалық және өнімдік дақылдар өсіріледі және бұл жерлерде мал шаруашылығымен және ет-сүт өндірісімен шұғылданады. 2015 жылдың қорытындысы бойынша ауыл шаруашылығы өнімдерінің көлемі ақшалай түрінде 2,7 триллион теңгені құрады. 
99,5 миллион гектар жердің шетелдіктерге 65 мың гектар жері ғана берілген – бұл шамамен 0,06 пайыз – оның өзі жалға берілген. Атап өткен жөн, оның ең көп бөлігі – 45 мың гектар – бірлескен кәсіпорындарға жалға берілген, олардың үлесін қазақстандықтар тікелей иелік етеді. Мысалы, Ақмола облысында 2010 жылы американдық Global Beef компаниясымен (капиталдық үлесі 15 пайыз) «KazBeef Ltd» ЖШС бірлесіп құрылды. Кәсіпорын жер телімінің көлемі 154,8 мың гектар, оның ішінде: егістік – 13,2 мың гектар, шабындық – 141,6 мың гектар.
Компания елімізде алғашқылардың бірі болып тұқымдық таза ангус және герефорд малы тұқымдарын алып келе бастады, сөйтіп, сапасы жоғары ет өндірісінің толық циклін құру жолын бастады. Биыл 2015 жылдың қорытындысы бойынша жоғары сапалы 2014 тонна ет экспортталды. Қазір кәсіпорында 85-ке жуық адам жұмыс істейді, олардың ішінде бірде-бір шетелдік жоқ.
Сондай-ақ, Солтүстік Қазақстан облысында қытай инвесторларының қатысуымен майлы дақылдарының өндірісі мен қайта ұқсату бойынша пилоттық кооперативті құру іске асырылуда. Аталған жоба кластерлік жолға қойылған, ол 12 мың гектар жер көлемінде майлы дақылдарын өсіру және оны өсімдік майын қайта өңдеу үшін май экстракциялау заводының құрылысы салынбақшы. Барлық кооператив 9 ауыл шаруашылығы өндірушілерінің басын қосады.
Жалға берілген жерлердің кейбір өңірлер бойынша жерді таратуы мынандай: Ақтөбе облысында – 29 мың гектар, Жамбыл облысында – 13,5 мың гектар, Ақмола облысында – 8,6 мың гектар.
Ал, ресейліктер болса 10 236 гектар жалға береді, Қытай резиденттері – 282 гектар, ОАЭ – 859 гектар, Түркия – 7 гектар және тағы басқаларға жалға берілген.
2. Заңнама қаншалықты жерді жекеменшікке алу үшін шетелдіктердің айналып өтуінің мүмкіндіктерін ескере ме?
Заңнамада ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді жекеменшікке сатып алуға тиым салған, сондай-ақ, шетелдіктерге салынған шектеулердің айналып өту тетіктерін де ескереді.
Егер де шетелдіктер жекеменшігіне жалған неке арқылы қулығын асырып жерді сатып алуға тырысса, ЖШС үлесін сатып алу арқылы немесе екінші нарықта жерді сатып алғысы келсе әділет органдары бұндай жағдайларды тіркеу үшін қабылдамайды.
Заң тұрғысында, бұндай тіркеусіз жер құқығына иелік те туындамайды.
Сонымен, әділет органдарындағы тіркеу рәсімдері арқылы шетелдіктер үшін белгіленген шектеулердің сақталуын бақылайды.
Сонымен бірге, заңнамалық шектеу туралы шетелдік азамат және әлеуетті сатып алушы нотариусқа келісім жасауға келгенде де біледі.
Мемлекет нотариустың тиым
салуын, оларды жауапкершілікке тартумен белгілеген. Бұл кезде келісімдердің құқықтық салдары болмайды.
3. Қоғамда шетелдіктер жерге жекеменшік құқы бар қазақстандық заңды тұлғаның үлесін сатып алу жолымен жер телімдерін алуы мүмкін деген қауіп бар. Бұл солай ма?
Бұл мәселені екі жақты қарауға болады.
Біріншісі. Егер де шетелдік сатып алатын үлес 50 пайыздан асатын болса, онда бұндай заңды тұлғаның жер телімдері үш айдың ішінде алынуға жатады немесе жер пайдалану (жалға беру) құқығы қайта хатталуы қажет.
Бұл талапты орындамаған кезде, әкімдік жер телімдерін мемлекетке қайтару туралы шағым береді.
Мемлекет өз кезегінде бұндай фактілерді ақпараттық жүйелердің бірлескен іс-қимылы арқылы анықтайтын болады, ондай ақпарат заңды тұлғалар үлесінің мөлшері және барлық заңды тұлғалар – жер телімінің иелері туралы ақпараттан тұрады. Егер де жекеменшігінде жер құқығы бар заңды тұлғалар анықталған кезде, шетелдіктердің үлесі 50 пайыздан асса, бұл ақпарат әкімдікте жерді алу үшін, жер телімін жалға беру құқығын қайта қарау немесе сотқа оны қайтару жөнінде шағым бойынша жұмыс істеуге жіберілетін болады.
Екінші. Егер де шетелдіктің үлесі 50 пайыздан кем болса, заңды тұлға үшін ештеңе болмайды.
4. Егер де, шетелдік 50 пайыздан кем үлес сатып алған болса, бұндай заңды тұлға шектеуді айналып өтпей ме?
Бұл күмәнді сейілтсек деймін.
Азаматтық кодекске сәйкес, бұндай шетелдік – заңды тұлға иесі оның мүлкіне, оның ішінде жер теліміне де құқығы болмайды, тек жарғы капиталындағы үлес құқығына
ғана ие.
Басқа сөзбен айтқанда, бұндай жер телімдерінің иелері шетелдік азамат емес, заңды тұлға – біздің заң бойынша қызметін жүзеге асыратын және осы жерде салық төлейтін Қазақстан резиденті болып табылады.
Егер де шетелдік қатысушылар құрамынан шыққысы келсе және өзінің жер үлесін алғысы келсе, оған ондай мүмкіндік жоқ, өйткені, ол жер құқығын тіркей алмайды.
Бұл жағдай – заңды тұлға қатысушысы жұбайлар болып, оның біреу шетелдік болған жағдайға да қатысты.
Бұл кезде акционерлік қоғам сияқты ұйымдық-құқықтық нысаны ерекшелігін де ескерген жөн. АҚ үлестер, барлық мүлік нарықта еркін айналым акциялары, бағалы қағаздар түрінде, олар биржаларда сатылуы және сатып алынуы мүмкін.
Бұл кезде шетелдікке тиісті акция үлесін бақылаудың қажеттілігі жоқ, өйткені, тіпті акцияның 100 пайыз иесі шетелдік акционердің өзі де жерді өзінің меншігіне ала алмайды.
Айтылғандарды түйіндей келе, ауыл шарушылығы мақсатындағы жерлердің жекеменшік құқы тек қазақстандық компания құқығында ғана болады және ол қатысушы құрамынан шыққан кезде жер телімімен емес ақшалай түрде төленетін заңды тұлға үлесіне ғана құқы бар.
5. Жерді кім жалға алады?
Жаңа жер заңнамасы бойынша шетелдіктерге конкурс арқылы берілетін болады. Үкімет облыстың әрбір ауданы бойынша шетелдіктер үшін бір адамға берілетін жердің ең төменгі мөлшерін бекітеді. Мысалы, Ақмола облысында, Шортанды
ауданында – бұл 1000 гектар. Конкурс ережесі былай, әлеуетті жалға беруші міндетті түрде жерді пайдалану жос-парын тапсыру қажет. Мемлекет конкурстың өтуіне кепілдік береді. Егер де шетелдік біздің талаптарды бұзатын болса, біз олармен жасалған келісім-шартты бұзуға және олардан жерді алып қоюға құқымыз бар. Ауыл шаруашылығы жерлерін тиімді пайдалану ережелерімен Сіз мына сілтеме бойынша: http://adilet.zan.kz/rus/docs/V1500011549 танысуыңызғға болады.
6. Мемлекет жерді қайтарып алуға құқылы ма?
Иә, қайтарып алуға құқылы. Егер де жер мақсаты бойынша пайдаланылмаса, мысалы, жер өңделмесе, жердің үстінде өнім өндірілмесе, онда мемлекет жерді қайтарып алуға құқы бар.
Екіншіден, сапаға жүргізілген бақылаудың көрсетуі бойынша, егер жер тиісті тәсілмен пайдаланылмаса (тыйым салынған химикаттар қолданылса), нәтижесінде жер құмға айналады. Жерді, сондай-ақ, жыртқыштар мекендеген жағдайда да алып тасталады. Бұл шаралардың барлығы жердің жекеменшікте немесе жалда болуына байланыссыз қолданыла береді.
7. Қазақстан азаматы жерді сатып немесе жалға ала ма?
Иә, алады. Қазақстандықтар үшін ерекше жеңілдік жағдайлары қарастырылған: жалға берілген жерді 10 жылға дейін ұзартылған мерзімде жарты бағасына сатып ала алады. Ал, шетелдіктер үшін мұндай ереже қарастырылмайды.
8. Қазақстандықтарға немесе шетелдіктерге жалға берілген жер олардың жауапкершіліксіз пайдалану әрекетінен тозуға және тыйым салынған химикаттармен улануға ұшыраса, жалға берілген жерге не болады? Бұл жағдайды кім және қалай бақылауға алады?
Пестицидтер тізіміне ресми енгізілмеген химикаттарды пайдалануға Қазақстан заңнамасы тыйым салады. Ауыл шаруашылығы министрлігінің агрохимия қызметі мен әкімдіктердің жер инспекциялары жер қыртысы мен оның жағдайын үнемі бақылауда ұстайды.
Заңнаманы бұзған жағдайда жерді қайтарып алуға дейінгі қатаң шараны қолданады.
Жер заңнамасын сақтау жөніндегі әкімдіктердегі бақылау органдары тарапынан агроөнеркәсіптердегі кешендерге тиесілі жер телімдеріне тексерулер жүргізілді. 2015 жылы және 2016 жылдың бірінші тоқсанында жүргізілген тексерулер ауыл шаруашылығы мақсатындағы 263,9 мың гектар жердің тиімсіз пайдаланылғанын анықтады.
Өткен жылы 187 меншік иесі мен жерді пайдаланушыларға жер заңнамасын бұзғандығы үшін ескертулер берілді, оның ішінде 171 субъекті 169,5 миллион теңге көлемінде айыппұл түріндегі әкімшілік жауапкершілікке тартылды.
2016 жылдың бірінші тоқсанында 7 меншік иесі мен жерді пайдаланушыларға жер заңнамасын бұзғандығы үшін ескертулер берілді, оның ішінде 5 субъекті 106 мың. теңге көлемінде айыппұл түріндегі әкімшілік жауапкершілікке
тартылды.
9. Жер қанша тұрады?
Жер телімінің нақты құны базалық ставкаға сәйкес анықталады және бұл жөніндегі ақпараттар http://adilet.zan.kz/rus/docs/P030000890 сайтында орналасқан. Жер телімі жағдайының сапасына, орналасқан жеріне, сумен қамтылуына, қызмет көрсету орталығынан алыс-жақындығына және т.б. байланысты базалық ставкаға түзету коэффициенті қолданылады.
Мысалы, жер телімі елді мекеннен, инфрақұрылым нысанынан алыстаған сайын, коэффициенті де төмендейді.
Әрбір жер телімінің жеке-жеке құны бекітіледі.
Жер телімінің қорытынды бағасы аукцион арқылы анықталады.
10. Бір адам қанша жерді сатып ала алады?
Бір әкімшілік ауданның шеңберінде ауыл шаруашылығы мақсатында жекеменшікке және жалға берілетін жер телімінің ең төменгі шекті көлемі бекітілді. Жер телімінің ең төменгі шекті көлемі туралы ақпаратты adilet.kz. сайтынан алуға болады.
11. Егер қазақстандықтар аукционда жерді сатып алып, оны шетелдікке қайта сатуға құқығы бар ма?
Жоқ, сата алмайды. Бұған заңнамамен тыйым салынған.
12. Аукциондар мен конкурстар ашық әрі әділ өтеді дегенге күдігіміз бар. Осы бағытта қандай шаралар жүргізілуде?
Сатуды ұйымдастырудың тәртібі заңмен нақты бекітілген, аукцион – азаматтар үшін, конкурс – шетелдіктер үшін жүргізіледі.
Сатуды ұйымдастырудың тетігі жерді бөлуде жемқорлыққа жол бермейді. Өткізілетін аукциондар өз кезеңінде жариялылықты, әлеуетті сатып алушылардың арасындағы жарыспалықты және ашық бәсекені қамтамасыз етеді.
13. Еліміздегі шетелдіктердің жұмыс күшінің үлес салмағын кім бақылайды? Бірлескен кәсіпорындарды құруда шетелдіктер барлық жұмыс орнын иемденіп алады деген қауіп жоқ емес.
Қазақстанға шетелдік азаматтардың келуі туралы мәліметті соңғы 5 жылда Қазақстанға келуші шетелдік азаматтардың саны әлі өзгере қоймағандығымен толықтырып өткім келеді. Жыл сайын біздің республикамызға орта есеппен түрлі мақсатта бір миллионнан артық шетелдік азаматтар келеді (тіркеледі). Бұлар туристер, іссапармен келушілер, студенттер, жұмысшылар және т.б. Олардың басым бөлігі (80-90 пайыз) – ТМД елдерінің азаматтары.
Қазақстандағы шетелдік жұмысшылардың қызметі квота арқылы реттеледі, яғни, үкімет қаулысымен біздің елімізге табыс табу үшін келген шетелдіктердің ең жоғары саны белгіленеді. Бұл квота экономикалық белсенді тұрғындардың 0,7 пайызынан асып кетпейді. Мысалы, 2016 жылы квота 63 мың адамды қамтиды. Өткен жылы да квота мөлшері жоғарыдағы көрсеткішпен шамалас болды, 2015 жылы 32 мың адамға елге кіруге рұқсат берілді. Сонымен, квотаның 50 пайызы игерілді.
Осыған байланысты, квота отандық еңбек нарығында көрініс тауып отырған тапшылықты жоюға, еңбек нарығына білікті жұмысшыларды
тартуды көздейді. Олардың тек 2054 адамы ауыл шаруашылығы жұмыстары үшін келді.
14. Қазақстан жерін жалға алушы шетелдік жер пайдаланушы өзінің отандастарын бірлескен жұмысқа тарта ала ма?
Қазақстанда шетелдік жұмыс күшін жұмысқа тарту мемлекеттік жыл сайынғы квотамен шектелген және тек қана білікті жұмысшыларға таратылады. 2016 жылы квота 63 мың адамды құрады және қазақстандық жұмысшылар санының 0,7 пайызынан аспайды. Шетелдіктердің біздің елімізде болу рұқсаттарының жарамдылығы жылдан аспайды, мерзімі өткен кезде олар Қазақстаннан кетеді.
Бұдан басқа, шетелдік жұмысшылардың саны осы немесе өзге кәсіпорында жұмыс жасайтын жұмысшылардың жалпы санының 10 пайызынан аспауы қажет. Бұл норма тек қана жұмыс берушілерге таратылады.
15. Біздің түсінуімізше, қазақстандықтар үшін жер –
сакралды тақырып. Дәл қазір оны жалға беру немесе сату мәселесі басты мәселе емес. Жер – бұл ана. Ана ешқашан сатылмайды және ешкімге жалға берілмейді.
Бәрімізге белгілі, жер-ана байлығымыз, ал, еңбек – оның әкесі! Еңбек және жер – байлықтың қайнар көзі. Ел өнімді көбірек өндірген са-йын байи түседі. Байлықтың қайнар көзін өндірістен іздеудің қажеттілігі туындауда. Қазақстан ауқымды ауыл шаруашылығы ресурстарына ие. Біздің еліміздің жер қоры 272,5 миллион гектарды құрайды. Бұл біздің баға жетпес ұлттық байлығымыз, өкінішке орай, күні бүгінге дейін осы ұлттық байлығымызды тиімді пайдалана алмай отырмыз. Жылдар бойы жерлеріміз өңделмей, арамшөптер басып, деградацияға ұшырауда. Еңбек ету және жерді өңдеу арқылы жер еліміздің шын мәніндегі байлығы мен дәулетіне айналады. Осы мақсатты жүзеге асыру үшін жерімізде алдыңғы қатарлы әлемдік технологиялармен жабдықталған өзіміздің үлкен-үлкен шаруашылықтарымызды өркендетуге барлық жағдайлар жасаймыз.
16. Заңнамалық нормаларды ендіру кезінде қазақстандықтар бұрын жалға алған жерлерінен
айырылып қалмайды ма?
Қабылдаған заңнамада бұрын жерді жалға алып пайдаланушылардың құқығы бұзылмайды.
Жалға алған жерлерін дәл қазір сатып ал деп ешкім күштемейді. Жалға алу мерзімінің аяқталуына дейін еркін пайдалана алады.
Сонымен бірге, жер пайдаланушының бұрын жалға алған жер телімін жекеменшігіне 50 па-йыз жеңілдікпен сатып алу құқығын береді. Бұдан басқа, аталған сомманы 10 жылға ұзартылған мерзіммен рәсімдеп, төлеуге болады.
(2015 жылдың 2 қарашасындағы ҚР Заңына сәйкес «Қазақстан Республикасының Жер кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы», Жер кодексінің 171-бабы).
17. Мен ауылда тұрамын және жер сатып алғым келеді. Бұл үшін мен не істеуім керек?
Біріншіден, ақпараттар легінен хабардар болып, хабарландыруларды қадағалап отыру қажет. Әкімдіктер аукционның өтуі туралы хабарландыруларды аукцион өткізілетін күннен күнтізбелік он бес күн бұрын кешіктірмей жариялайды. Аукционға сатылуға қойылған жер телімдері
туралы хабарландыруларды облыстық мерзімді басылымдардан, әкімдіктің арнайы сайттарынан, Электрондық үкімет платформасынан табуға болады.
Аукционға қатысу үшін міндетті түрде әкімдікке өтініш беру қажет.
2016 жылдың 1 шілдесінен қазақстан азаматтары үшін 1,7 миллион гектар ауыл шаруашылығы жерін аукционға шығару жоспарланып отырғанын ұмытпаңыздар.
18. Мен – кәсіпкермін. Мен жердің сапасы және оны не үшін пайдалану қажеттігі туралы ақпараттарды қайдан алсам болады?
Аукционды өткізу туралы хабарландыру жер телімі туралы, сондай-ақ, сапалы сипаттамалары мен жерді пайдаланудың мақсаты туралы мәліметтерді қамтуы қажет.
19. Қазақстанға ауыл шаруашылығы үшін шетелдік инвестицияларды тартудың қажеттілігі неде? Біз өз жерімізді өзіміз игере алмаймыз ба?
Отандық ауыл шаруашылығымыз белсенді дамуда десек те, біздің елімізде әлі де болса игерілмеген үлкен әлеуеттер бар. Мысалы, Қазақстанда 147 миллион гектар жайылым бар және сиыр етін тұтынушы екі ірі елмен шекаралас. Бұл 2014 жылы 4 миллиард АҚШ долларына сиыр етін сатып алған Ресей мен Қытай. Осындай әлеуетті тұтынушыларға біз бар мүмкіндіктерімізді пайдалана алмай отырмыз.
Бұған себеп неде? Басты себеп – жоғары өндірістік қаржы шығындарымен, өтімділігінің үлкен мерзіммен байланысты ауыл шаруашылықтағы инвестицияның жетіспеушілігі, ауылда ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу мен сақтауды қамтамасыз ететін инфрақұрылымның жоқтығы, осы салаға сәйкес мамандардың кетуі.
Өз кезегінде инвестицияның жетіспеушілігі бірінші мынадан көрінеді, саланың төмен техникалық жабдықталуы (ауыл шаруашылығы техникасы паркінің 80 пайызы тозған).
Екіншіден, қаржыландырудың төмендігіне байланысты көптеген шаруалар тыңайтқыштарды қолданбай жердің құнарлы қыртысын бұзады.
Сонымен бірге, қазақтар тарихтан белгілі білікті малшылар болған және фермерлер бүгінде бұл саланың бұрынғы әлеуетін қалпына келтіруде. Бұған инвестицияны тарту осы бағытты қарқынды дамытуға алып келер еді.
Сондай-ақ, ауыл шаруашылығына келген инвестициялар 2015 жылы 167,0 миллиард теңгені құрады, бұл өнеркәсіпке келген инвестициялардан 23 есе төмен. Сондықтан да, шетелдік компанияларды агроөндірісті дамытуға тарту жаңа агротехнологияларды, ауыл шаруашылығы техникаларын, дәндік тұқымдарды, тыңайтқыштарды және тағы басқаларды енгізуге мүмкіндік береді.
Біз қазақстандықтар, өзіміздің отандық ауыл шаруашылығы өнімдерін, өз жерімізде өскен: ет, жеміс-жидек, көкөністі пайдаланатын боламыз. Ал, шетелдік компаниялар бізге салық төлейтін болады, жұмыс орындарын құратын болады, ауылдың инфрақұрылымын жақсартады, біздің жұмыскерлердің біліктілігін арттыруға көмектесетін болады. Біз азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, импортты алмас-
тыруды төмендетуге, сондай-ақ, экспорттық әлеуетті арттыруға тырысуымыз қажет.
Сонымен қатар, Қазақстанда жерді химизациялаудың тарихи төмен деңгейінде және жақын маңдағы нарықтың төлем қабілеттілігіне байланысты көрінетін органикалық өнімді өндіру үшін қолайлы шарттар жасалған.
2015 жылдың аяғында біздер органикалық өнімді өндіру туралы заң қабылдадық. Осы заң органикалық өнімнің жүйесін қалыптастыруға жәрдемдесуге және халықты жоғары деңгейдегі өніммен, ал, өндірушіні әділ бағамен қамтамасыз етуге көмектеседі.
Сонымен қатар, оның ғаламдық алғышарттары да бар.
Біріншісі, ол халықтың өсімі. Халық санының өсімі туралы болжамдарға сәйкес, 2050 жылға қарай тамақ өнімін 60 пайыздан көп, ал, дамушы елдерде қазіргі көлемнен 2 есе көп өндіруді қажет етеді.
Екіншісі, халықаралық ауыл шаруашылығының әлеуеті деңгейінің төмендеуінен тамақ өнімі дефицитке ұшырауы мүмкін.
Сондықтан да, Қазақстан әлемдегі тамақ өнімінің тұрақтануы мен жақсаруына байланысты маңызды рөл ойнамақ.
Әлемдік тәжірибеде ауыл шаруашылығына бөлінген ақы- пұлдың өтімділігі минимум 10 жылды құрайды. Ал, бұл өндірістің әрі қарай дамуына ұзақ жылдар қажет.
Мысалы, шетелдіктерге жерді жалға беру Ресейде 49 жыл, ал Біріккен Араб Әмірлігінде 99 жылды құрайды. Бұл тегіннен-тегін емес.
20. Азаматтық алу мәселесі (жалған некелер, Қазақстан Республикасының азаматымен некелескен тұлғалардың азаматтық алуы және олардың жер үлесін алуы).
Қазақстан Республикасының азаматтығына: Қазақстан Республикасының аумағында кемінде 5 жыл тұрақты тұрып келе жатқан тұлғалар немесе Қазақстан Республикасының азаматымен некелескен тұлғалар (ең кемі 3 жыл) қабылдана алады.
Аталған норма Қазақстан Республикасының «Азаматтық туралы» Заңның 16-бабына сәйкес реттелген.
Егер де, шетелдік азамат азаматтық алу мақсатында Қазақстан Республикасының азаматымен жалған некеге тұратын болса, оның азаматтық алу мәселесі жойылады.
Бұл Қазақстан Республикасының заңнамасында нақты бекітілген. Атап айтқанда, Қазақстан Республикасының «Азаматтық туралы» Заңның 6-тармағы, 21-бабы: «Қазақстан Республикасының азаматтығын алуына негіз болған Қазақстан Республикасының азаматымен некесін сот жарамсыз деп таныса».
21. Ауыл шаруашылығы жерлеріне жекеменшік құқығын енгізу ұзақ мерзімді жалға беруге қарағанда оның нәтижелі қолданылып жатқаны қандай объективті көрсеткіштермен дәлелденген?
Жекеменшік жері бар адам міндетті түрде өз жеріне жауапкершілікпен қарап, оны қолданады және жері арқылы табыс табады. Алайда, жерді жалға алып, ол үшін мардымсыз ақша төлеген Қазақстан азаматтары (орташа есеппен 200 теңге/гектар), жерге қамқорлық тұрғысынан қарамайды.
Ауыл шаруашылығына инвентаризация жүргізу нәтижесінде 2012-2014 ж.ж.) 7,4 миллион гектар аумағында 19,2 мың қолданылмаған жер учаскелері бар екендігі анықталған. Сонымен қатар, топырақ құнарлығының деңгейінің төмендегені анықталды.
Сараптама көрсеткендей заңнаманың бұзылуы көбінде жалға берілген жерді пайдалану немесе пайдаланбау кезінде туындайды. Өйткені, жерді жалға алушы тұлғаның басты мақсаты – табиғи ресурс ретінде жердің құнарлы бөлігін эксплуатациялау болып тыбылады.
Қазіргі жерді жалға алушылардың біразы жерді адал пайдаланбайды және жерді өңдеу кезінде қазіргі технологиялық мүмкіндіктерді қарастырмайды.
Осыған орай, Ұлт жоспарының 35-қадамында ауыл шаруашылығы жерлерін тиімді пайдалану мақсатымен оларды нарықтық айналымға енгізу қарастырылған.
22. Қазақстан Республикасының азаматымен некеге тұрған шетел азаматы иемденген жердің меншік иесі бола алады ма?
Заңда нақты бөліп көрсетілгендей: ауыл шаруашылығы жерлерге жекеменшік құқығы Қазақстан Республикасының азаматына ғана беріледі, ал жалға алу құқығы – шетел азаматына беріледі.
Сондықтан, некелік қатынастар жерге қатысты құқықтарға ықпал етпейді.
Қазақстандық ерлі-зайыптылар ажырасқан жағдайда (зайыбының), жекеменшігінде жер бөлігі қалады, ал, шетелдік азаматта жалға алумен шектеледі.
23. Ауыл шаруашылығына қатысушылардың болашақ тағдыры қалай болмақ: а) егер жерді шетелдік қаржыға қатысы барлар жерді меншікке алғаннан кейін біріккен сатып алушы компаниялардың үлесі 50 пайызға дейін өсе ме? б) егер, ол жер кепіл ретінде шетелдік банкте тұрса?
Жер кодексінің 24-бабына сәйкес заңды тұлғалардың жарғылық капиталында шетелдіктер үлесі 50 пайыздан астам болса, онда ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді тек 25 жылға жалға алуға мүмкіндігі бар.
Егер заңды тұлғаның шетелдік қорына қатысуы (үлесі) ұлғайған жағдайда, Жер кодексінің 66-бабына сәйкес жер учаскесі шеттетіліп немесе жалға алу құқығы үш ай мерзім ішінде қайта рәсімделуі тиіс.
Егер көрсетілген заңды талаптар орындалмаған жағдайда жергілікті атқарушы орган жер учаскесінің орналасқан жері бойынша сот органдарына жер телімін мемлекет меншігіне өткізу жөніндегі шағымын жібереді.
Егер қазақстандық жер телімі шетелдік банкке кепілдікке қойылған жағдайда, шетелдік банк жерді меншігіне алуға құқылы емес.
Анықтама: Жер кодексінің
24 бабына сәйкес (2016 жылдың 1 шілдесінен бастап енгізілген өзгеріске сәйкес), шетелдік тұлғалар ауылшаруашылығына қатысты жерлерді 25 жылға жалға алып,
тек қана уақытша қолдануға құқылы.
Мұндай жағдайда да Жер кодек-сінің 66 бабының 1 тармағына сәйкес шет елдік тұлға үш ай ішінде жерді иеліктен шығаруға талаптанып немесе жер құқығын қайта рәсімдеу керек. Бұл талаптар орындалмаған жағдайда облыстың жергілікті атқарушы органы, республикалық маңызы бар қалалар, астана,
аудандар, облыстық деңгейдегі қалалар жерді орналасқан аумағына
байланысты қайтарып алуға шағым түсіре алады.
(Жалғасы бар).
