Рухани жаңғыру – ұлт қажеттілігі

«Арқа ажары» газетінің «Көзқарас» пікірталас клубының кезекті отырысы таяуда ғана «Егемен Қазақстан» газетінде жарияланған Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласын талқылауға арналды. Дөңгелек үстел басындағы басқосуға еңбек ардагері, Көкшетау қалалық денсаулық сақтау саласы ардагерлері кеңесінің төрағасы Болат Жанәділов, Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университетінің профессоры, филология ғылымдарының докторы Сәбит Жәмбек, Ақмола облыстық тарихи-мәдени мұраны қорғау және пайдалану орталығының директоры Талғат Ыбыраев, «Өрлеу» мұғалімдердің білімін жетілдіру институты директорының орынбасары Айсұлу Кеңесқызы, Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университетінің оқытушысы Гүлден Қажыбаева, облыстық тарихи-мәдени мұраны қорғау және пайдалану орталығының бөлім басшысы Серік Ысқақов қатысып, Елбасы мақаласы жөніндегі ой-пікірлерін ортаға салды.

Дөңгелек үстел басындағы басқосуды «Арқа ажары» газетінің бас редакторы Қайырбай Төреғожа ашып, еліміздің болашақ даму бағдарын айқындаған Елбасы мақаласының маңызы мен мәнін жұртшылыққа түсіндіру мақсатында ұйымдастырылып отырған шараға келгендері үшін жиналғандарға алғысын білдірді.
– Алдымен, өзінің сонылығымен елді елең еткізген осы бағдарламалық мақала туралы не айтар едіңіздер?
Болат Жанәділов:
– Тәуелсіздігімізді алған ширек ғасырдан астам уақыттың ішінде еліміз көптеген реформаларды бастан өткерді. «Алдымен экономика, содан кейін саясат» деген Елбасы жүргізген саясаттың дұрыстығын уақыт дәлелдеп отыр. Еліміз осы кезең ішінде ауыз толтырып айтарлықтай көптеген нәтижелерге қол жеткізді, президенттік билік қалыптасып, демократиялық үрдістер орнықты, сөйтіп, тәуелсіз Қазақстан әлем қауымдастығынан лайықты орнын алды. Осы орайда, экономика деп жүріп, кешігіп қалған жоқпыз ба, Ұлт Көшбасшысының мақаласында көтеріліп отырған мәселелер осыдан ширек ғасыр бұрын тәуелсіздігімізді алған алғашқы жылдарда көтерілгені орынды болар ма еді? – деген ой келеді. Бірақ та, осылай дегенімізбен, сонау еліміздің алғашқы тәуелсіздік алған жылдардағы бастан кешкен қиын-қыстау кезеңде рухани дамуды қолға алуға мүмкіндік те болмағанын ұмытпауымыз керек.
Көпұлтты Қазақстан қазір ұлтаралық, дінаралық татулықты сақтап, тұрақты даму жолында алға баса түскен ел. Десе де, бәсекелестік белең алған қазіргі заманда дамыған елдермен бәсекеге түсу үшін рухани бірлік, оның ішінде Елбасы көтеріп отырған ұлттық бірегейлік керек. Ұлттық код дегенді өз басым ұлттық сипат, өз ұлтыңның мәдениеті мен тарихын, дәстүрін, тілін білу және сақтау деп түсінемін. Ол үшін ең алдымен, ата тарихымызды жақсы білуіміз шарт. Жастарға өз тарихын білуді, құрметтеуді үйретіп, ескі дәстүрлеріміздің жақсыларын алып, жамандарынан бас тартуымыз қажет. Ұлттық бірегейлігімізді сақтап, дамытқанда ғана әлемнің озық елдерінің қатарына қосыла аламыз.
Сәбит Жәмбек:
– Экономикалық жаңғыру деген бар да, рухани жаңғыру бар. Болат ағаның айтқан сөзін тірілткім келеді, экономикаға бар күшімізді жұмылдырып жүріп, рухани дамуды назардан тыс қалдырып алған жоқпыз ба, яғни, бұл мәселені көтеруде кешігіңкіреп қалған жоқпыз ба деген ой санаға оралады. Біз кешегі Кеңес одағының шекпенінен шықтық, ұзақ жылдар патша үкіметінің отарында болдық. Сол бодандық психологиядан арылу, тәуелсіз елдің азат азаматы екендігімізді сезіну үшін де рухани жаңғыру қажет деп ойлаймын. Ол үшін ұлттық мәдениетімізді, әдебиетімізді, дәстүріміз бен тілімізді дамытуға жете көңіл бөлуіміз керек. Елбасы мақаласында тілге тиек болған Абайдың даналығы, Әуезовтің ғұламалығы мен Құрманғазының күйлері – бәрі рухани мәдениетіміз. Ол мәдениет баршамызға ортақ. Осының бәрі жиылып, ұлттық бірегейлікті құрайды. Осы арада назар аударарлық тағы бір жай, ұлттық бірегейлік, ұлттық код деген тек қазақтарға ғана тән болмауы тиіс, бұл барша қазақстандықтарды біріктіретін, отансүйгіштік идея төңірегіне топтастыратын күш болуы шарт. Яғни, елімізді мекен ететін барлық ұлттар мен ұлыстар ортақ мәдениеті, дәстүрі, тарихы бар біртұтас қауымдастық болуы қажет деп түсінемін. Ұлт Көшбасшысы да өз мақаласында алға басудың екі шартына назар аударып, біріншісі, ұлттық код, яғни, ұлттық сипат пен бірегейлік және мәдениетті сақтау, екіншісі, өткеннің кертартпа тұстарынан бас тарту қажеттігін айтады.
Ұлттық бірегейлік, мәдениет пен тарихымызды жаңғырту қажеттігі жайында айтып жатырмыз, ал, алға жылжуымызға кедергі келтіретін жаман әдеттер мен дәстүрлер туралы да әңгімелеуіміз керек деп ойлаймын. Мәселен, жершілдік, рушылдық. Былай қарағанда, жершілдік деген оншалықты залалды нәрсе емес сияқты. Өзінің туған жерін сүю, ауылдастарын іштарту – жаман ба? Бірақ та, оның астарындағы тамыр-таныстық, жең ұшынан жалғасқан, бүгінде белең алып кеткен жемқорлық сияқты жаман қасиеттерге ол да себеп болып отырғанын естен шығармағанымыз жөн. Руын білу керек дегенді малданып, жікшілдікке тарту тәуелсіз мемлекетіміздің ту ұстары болып отырған қазақ ұлтының болашағына қатер төндіретін құбылыс деп білемін.
Дегенмен де, өткеннің бәрі жаман деп шекеден қарауға болмайды. Ұлттық тәрбиенің бүгінгі күні де маңызын жоймаған ұлағатты мұралары аз емес. «Нанды аяқ асты етпе, көк шөпті жұлма, айға қарап саусағыңды кеземе, үлкеннің алдын кесіп өтпе» деген сияқты тыйымдар, жас ұрпақты қайырымдылыққа бастайтын «обал болады» дейтін тәрбиелік ұлағаттар арқылы қазақ кейінгі ұрпақты ізгілікке тәрбиелеген. Сондықтан, өткеннің жақсысын алып, жаманынан жерінген жөн деп ойлаймын.
Гүлден Қажыбаева:
– Шынында да, біз рухани даму мәселесінде жиырма бес жылға кешігіп қалдық-ау деп ойлаймын. Бұл сонау тәуелсіздігімізді алған күннен бастап көтерілуі қажет мәселе еді, бірақ та, халықта «Ештен де кеш жақсы» деген сөз бар ғой. Бұған да тәубе дейміз. Елбасы мақаласында көтеріліп отырған ұлттық бірегейлік, ұлттық код, мәдениет, тарих, дәстүр жайы баршамыз үшін, еліміздің болашағы үшін өте маңызды. Осы арада ақын Мұхтар Шахановтың «Төрт сана» деген өлеңі ойға оралады. Ол саналар: туған тілің, дәстүрің мен мәдениетің, тарихың. Ұлт Көшбасшысының мақаласында ұлттық сипатты, бірегейлікті сақтамай дамуға болмайтыны туралы анық айтылған. Бірақ, осындай маңызды мәселені біз қалай шеше аламыз дегенге келсек, ана тілі мен мәдениетіне, әдебиетіне деген құштарлықты, ынталылықты бала жастан, яғни, мектеп қабырғасынан бастау қажеттігі дау туғызбас шындық. Өз басым үш тұғырлы тіл саясатына еш қарсылығым жоқ, десе де, бала бастауыш сыныпта міндетті түрде тек ана тілінде білім алуы тиіс деп санаймын. Бірінші сыныптан бастап ағылшын, орыс тілдерін үйретсек, ол баланың бойында ұлттық сипат, ұлттық код деген бола ма? Ол бала ана тілін, дәстүрін құрметтейтін, ұлт тарихын жетік білетін, мәдениеті мен дәстүрін бойына сіңірген азамат болып қалыптаса ма? Осы жайларды есімізден шығармауымыз керек деп білемін.
– Елбасы мақаласында көтерілген тағы бір маңызды мәселе – білім. Қазіргі жастар заман талабына сай білімді болуы керек дегенге қалай қарайсыз?
Айсұлу Кеңесқызы:
–Жастар еліміздің болашағы десек, еліміздің ертеңгі тағдыры сол жастардың қолында. Еліміз болашақта қандай болады? Ол ел тізгінін ұстар жастарға байланысты болмақ. Сондықтан, Мемлекет басшысының мақаласында айтылып отырған заман талабына сай жастарға білім беру жайы өте маңызды. Өз басым үш тұғырлы тіл саясатын толық қолдаймын. Өйткені, қазіргі жастар үшін компьютер, интернет тілі саналатын ағылшын тілін меңгерудің маңызы зор. Рас, алғашында мұғалімдеріміз тарапынан біраз сенімсіздіктер, ағылшын тілін үйрене аламыз ба деген қорқыныштар болған. Бірақ «көз қорқақ, қол батыр» демекші, кейін келе ұстаздарымызды жаңа бағдарламаға сай дайындау барысында қиындықтарды жеңіп, ойға алған шаруаларымызды жүзеге асыра бастадық.
Бұл мәселені шешуге Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті де біраз көмек қолын созды. Аталмыш оқу орны осыдан бірнеше жыл бұрын бірқатар жаратылыстану пәндері бойынша ағылшын тілінде оқытатын бөлім ашып, жұмыс істей бастаған еді. Өткен жылы сол бөлімнің алғашқы түлектері оқуды бітіріп шықты. Олар жер-жерге барып, оқу орындарында өз білімдерін жас ұрпаққа беру бағытында қызмет атқаруда.
Сәбит Жәмбек:
– Қазір заман өте жылдам өзгеріп жатыр. Кешегі жаңа технология саналған жетістік бүгін ескіріп, пайдаланудан шығып жатады. Осыған орай, жастарға заман талабына сай білім беруге жете көңіл бөлінуі тиіс деп ойлаймын. Мәселен, 3d принтер деген бар. Оны пайдалану арқылы кез-келген нәрсені жасап шығаруға болады. Тіпті, сіз ол затты жасауды білмейтін болсаңыз да, әлгі құралдың көмегімен оп-оңай істеп аласыз. Мұны жастар білуі қажет. Біздің университетімізде жаңа заман технологияларын оқытып, үйрететін бөлімдер, үйірмелер аз емес. Таза ағылшын тілінде оқытатын топтар бар. Менің ойымша, білім деген тек жоғары оқу орнын бітіріп, диплом алып шығу емес. Қос-қостан дипломдары бар, бірақ еш жерге жұмысқа жарамай жүрген жастар да кездеседі. Сондықтан, білім ең алдымен кәсіпке лайықталып берілуі қажет. Бұл арада жастардың сол болашақ мамандығына деген ынталылығы үлкен рөл атқармақ.
Айсұлу Кеңесқызы:
– Өткен жылы сіздердің университет-
теріңізді бір топ жас маман ағылшын тілінде оқып бітірді. Олар негізінен химия, биология, физика сияқты жаратылыстану пәндері бо-
йынша бітіріпті. Міне, сол мамандарды біздің жергілікті мектептер өздеріне аттай қалап шақырып, алып кетті. Неге десеңіз, жаңа бағдарламаға сай мектептерде жоғары сыныптарда жаратылыстану пәндерін ағылшын тілінде өткізу қолға алынбақшы. Ал, оған қажетті мамандар жоқтың қасы. Міне, осындай үлкен сұраныс туғызып отырған мамандық бойынша білім беріп, жастарға сондай аса қажет мамандықты игерткен бұл оқу орнының жұмысы атап өтуге тұрарлық. Сіздің айтып отырған қос-қостан дипломдары болса да, жұмыссыз отырған жастар егер осындай қажет мамандықтарға ие болса, онда бұлай болмас еді.
– Мақаладағы адамдарды отансүйгіш-
тікке, елжандылыққа тәрбиелеуде маңызды рөл атқаратын «Туған жер» бағдарламасы жайында қандай ой-пікірлеріңіз бар?
Талғат Ыбыраев:
– Өзім жетекшілік ететін облыстық тарихи-мәдени мұраны қорғау және пайдалану орталығы деген мекеме еліміз бойынша алты облыста ғана бар екен. Біздің облыста осы орталықтың жұмыс істеп жатқанына қазір он бес жылдай уақыт болыпты. Осы жылдардың ішінде тарихи ескерткіштерді ашу, оны қорғау, халыққа таныстыру бағытында қыруар жұмыстар атқарылды. Мәселен, осыдан он бес жыл бұрын, яғни, орталық құрылған кезде облысымыздың аумағында 242 тарихи ескерткіш болса, қазір олардың саны 1500-ге жетті. Жаңа ескерткіштерді ашу, оны тізімге алып, табылған тарихи мұрағаттарды зерттеу – бәрін өзіміз атқарып жатырмыз. Ашылған тарихи ескерткіштерге арналған қазақ-орыс тіліндегі суретпен безендірілген энциклопедия шығардық. 1,5 мың данамен шыққан энциклопедия облысымыздағы барлық мұражайлар мен кітапханаларға, мемлекеттік мекемелерге таратылып берілді. Сонымен бірге, жергілікті жерлердегі тарихи-мәдени ескерткіштерді тізімге кіргіздік. Қазіргі күні осы тізімде 1032 тарихи ескерткіш бар. Қолға алған тағы бір инновациялық жобамыз: облысымыздың аумағында орналасқан тарихи ескерткіштердің геотопографиялық картасын жасау болып табылады. Онда тарихи ескерткіштердің кадастры жасалады. Бұл жұмыстар алдағы төрт-бес жылға дейін созылады деп отырмыз.
Жыл сайын дерлік арнайы археологиялық экспедициялар ұйымдастырып, тарихи ескерткіштерді ашу жұмыстарын жүргіземіз. Осы кезге дейін табылған 1044 тарихи артефакттерді, яғни, мұрағаттарды республикалық және облыстық тарихи-өлкетану музейлеріне тапсырдық.
– Тарихи ескерткіштерді ашу, сақтау бағытында біраз шаруалар атқарып жатыр екенсіздер, дұрыс-ақ, бірақ тарихи ескерткіштерді жас ұрпаққа таныстыру,
сол арқылы олардың бойында отансүйгіштік, туған жерін қадірлеу сияқты қасиеттерді қалыптастыру бағытында не істеп жатырсыздар?
Талғат Ыбыраев:
– Біз негізінен, тарихи ескерткіштерді қорғау инспекциясы түріндегі мекемеміз. Сондықтан, жас ұрпаққа тәлім-тәрбие беру мәселесіне онша араласа алмаймыз. Дегенмен, өткен он жылдан астам уақыт ішінде біз ұйымдастырған археологиялық зерттеу жұмыстарына үш жүзден астам мектеп оқушылары қатысты. Бұған жоғары оқу орындарының студенттері де үнемі қатысып жүр. Осындай қазба жұмыстарына бір рет қатысқан баланың санасы өзгереді, олардың тарихқа, ата-бабадан қалған мәдени мұраларға деген қызығушылығы, құрметі оянады.
Айсұлу Кеңесқызы:
– Сөзіңіз аузыңызда, сіздерге арналған бір ұсынысым бар. Мен біраз жыл мектепте сабақ бердім. Мектепте «Өлкетану» деген пән бар. Бұл пәннің не оқулығы, не қосымша оқу құралдары жоқ. Мұғалімдер сондықтан, жоқтан бар жасап, ойдан-қырдан жинаған материалдарымен балаларды оқытқан болып жүр. Егер сіз мына екі тілде шығарылған энциклопедияңызды облыстың бес жүзден астам мектебіне бір данадан болса да таратып берсеңіз, онда мұғалімдер үшін бұл үлкен көмек болар еді және оқушылар туған өлкелерінің тарихы мен ескерткіштерінен құнды ақпараттар алар еді. Осы мәселені білім басқармасы арқылы шешуге бола ма?
Талғат Ыбыраев:
– Айтып отырған ұсынысыңыз орынды. Білім басқармасымен келісуге болатын мүмкіндіктер болса, оны қарастырып көрерміз.
– Елбасы мақаласында сондай-ақ, «Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы» жобасын жасау туралы да мәселе көтерілген. Осы жайында не айтар едіңіздер?
Серік Ысқақов:
– Биыл жазда өтетін халықаралық
ЭКСПО-2017 көрмесіне орай, біз жоғарыдағы құзырлы органдардың тапсырмасымен
6 тарихи ескерткіш нысанын дайындадық. Олардың арасында Астананың іргесіндегі Қабанбай батыр кесенесі, Бурабайдағы Абылай хан алаңы және Қорғалжын ауданындағы 17-18 ғасырларда салынған, жергілікті халық арасындағы бірнеше беделді тұлғалардың мазарлары бар. Атап айтқанда, Алыптомар, Алдыоңғар және Бытығай мазарлары. Кірпіштен әшекейлеп салынған бұл сәулетті ескерткіштер ғасырлар бойы сол қалпында сақталып қалған. Бұл ескерткіштерге адамдар да барып тұрады.
Қазір тізімге енгізілген мың жарымдай тарихи ескерткіштердің 251-і Зеренді ауданының аумағында. Зеренді-Қошқарбай қорымында бүгінгі күні елуден астам тарихи ескерткіш ашылды. Жыл сайын осы өңірге арнайы экспедиция ұйымдастырып, зерттеу жұмыстарын жүргіземіз. Оған Көкшетаудағы жоғары оқу орындарының тарих факультеттерінің студенттері қатысады. Сонымен бірге, ескерткіштерді зерттеуге мектеп оқушылары да үлкен ынта танытуда. Көне заманнан жеткен ыдыстар мен бұйымдарды өз көзімен көріп, қолымен ұстаған студенттің немесе мектеп оқушысының көзқарасы түгелдей өзгереді. Олар тарихымызға құрметпен қарайтын болады.
Елбасы мақаласында атап көрсетілген «Қазақстанның киелі жерлерінің гео-
графиясы» жобасына келетін болсақ, біздің облысымыздың аумағында ондай ескерткіштер аз емес. Өзге аймақтардан бір өзгешелігіміз, біз жыл сайын сол ескерткіштерді зерттеу, ашу және сақтау жұмыстарымен мақсатты айналысып келеміз. Тарихымызды жаңғырту, жас ұрпақты отансүйгіштікке тәрбиелеу және жоғарыда айтылып кеткен ұлттық бірегейлігімізді сақтау үшін де бұл өте қажет деп санаймын.
Талғат Ыбыраев:
– Осы арада мына бір жайға назар аударғым келеді, біздің елімізде әлі күнге дейін археологиялық зерттеулер жүргізу жөніндегі арнайы заң жоқ. Мәселен, біз тарихи ескерткіштердің сақталуына жауап беретін қадағалаушы органбыз, сондықтан, археологиялық зерттеу жұмыстарын жүргізуге құқығымыз жоқ. Оны тарихи-өлкетану музейлерінің ғылыми мамандары жүргізуі тиіс. Ал, олар бүгінгі күні мұндай зерттеу жұмыстарымен айналыспайды. Сондықтан, депутаттарымыз осындай заңды қабылдауға назар аударса деген тілегім бар. Елбасы мақаласында көтерілген жобаны жүзеге асыру үшін де мұндай заң қажет деп ойлаймын.
– Мақалада көтерілген ең маңызды мәселенің бірі – латын әліпбиіне көшу жайы. Енді осы мәселеге байланысты пікірлеріңізді де ортаға сала кетсеңіздер.
Сәбит Жәмбек:
– Латын әліпбиі бізге жат емес, өткен ғасырдың отызыншы жылдарында латын әліпбиі пайдаланылды. Бірақ, кейінірек кириллицаға көштік. Бұл да сол кезде саяси жағдайдан туындаған қадам болды. Қазір Қытайдағы қазақ бауырларымыз Ахмет Байтұрсынов жасаған араб әліпбиіндегі төте жазуды пайдалануда. Олар да біраз уақыт латын әліпбиінде болған. Дегенмен, бізге қазір төте жазу емес, латын әліпбиі қолайлы болып тұрған сияқты. Өйткені, латын әліпбиі – бұл интернет тілі. Біз қазір электронды пошта арқылы хабарласа алмаймыз, өйткені, қазақтың өзіне тән төл әріптерінің таңбасы түспей қалып жатады. Ал, латын әліпбиіне көшсек, ондай қиындық болмас еді. Мұның тағы бір қолайлы жағы, қазіргі күні Түркия, Әзірбайжан және Өзбекстан мемлекеттері латын әліпбиін пайдаланады. Біз де соған көшсек, онда олардың газет-жорналдарын оқып, түсіне алуға мүмкіндік болар еді. Яғни, бұл түбі бір түрік бауырларымыздың арасын жақындата түсетін болады. Сонымен бірге, латын әліпбиін меңгеру арқылы қазір әлемге кең таралған ағылшын тілін үйренуге де жеңілдік туады дейтін пікірлер бар.
Десе де, таяқтың екі ұшы болатыны сияқты, мұның бір көңілге күмән ұялататын қиындау тұстары да жоқ емес. Мектепте оқып жүрген балалар латын әліпбиін тез меңгеріп кетер-ау, бірақ көздерін кириллицамен ашқан аға ұрпақ өкілдері қайтпек? Олар оқу-жазуды меңгергендерімен, бұрынғыдай жылдам оқу техникасынан айырылып қалуы мүмкін. Сондай-ақ, орыс алфавитімен жазылған миллиондаған томдық мол кітап қорымызды қайтеміз? Оларды бүгінгі ұрпақ қалай пайдаланады? Міне, осындай мәселелерді шешсек, латын әліпбиі бізге, келешек ұрпағымызға игілік әкелері анық.
– Мақалада көтерілген тағы бір маңызды мәселе: «Қазақстанның 100 жаңа есімі» жобасы. Осы жоба туралы не айтасыздар?
Сәбит Жәмбек:
– Әр өңірде елге еңбегімен, өнерімен, қабілетімен танылған айтулы тұлғалар болады. Еліміз тәуелсіздігін алғаннан кейінгі жылдарда елге, халыққа еңбегі сіңген ондай адамдарды жұртшылыққа танытып, еңбегін көрсетіп насихаттауға арналған жоба деп ойлаймын мұны. Арамызда жүрген, жұртқа танымал ондай жандарды насихаттау арқылы жас ұрпаққа елжандылықты, отансүйгіштікті, еңбекқорлықты, басқа да жақсы қасиеттерді бойларына сіңіруге жағдай жасалатыны анық. Бірақ та, осы арада мынадай бір күмәнді ой келеді, жүз есімнің тізіміне кімдерді кіргізуге болады, оған не басты өлшем болуы керек? Әртістеріміз бар, ақын-жазушыларымыз бар, ғалымдарымыз бар, басқа да атақты адамдарымыз аз емес. Ертең жұртшылық арасында «анау неге тізімге кірмей қалды, мынау неге жоқ, ана кісі лайықты емес еді» деген сөздер шығып жүрмей ме? Осы жағына да назар аударған жөн сияқты.
Болат Жанәділов:
– Осы Ақмола, Көкше өңірлерінің өзінде жүз жаңа есім тізіміне кіруге лайықты адамдар аз емес. Менің ойымша, ондай адамдар ең алдымен халық үшін игі істер жасаған, еліміздің дамуына лайықты үлес қосқан жандар болуы тиіс. Мәселен, менің ойымша осындай тізімге бүгінде бизнесін тастап кетсе де, облысымыздың ғана емес, еліміздің өндірісінде үлкен орны бар «Көкшетау минералды сулары» АҚ-ның негізін салушы, тақыр жерден осындай алып компанияны құрған Асқар Әлиевті кіргізуге болар еді. Ол іргесін қалаған компания қазір облыс бюджетіне миллиардтап түсім беріп отыр. Сондай-ақ, жергілікті жерлерде үлкен шаруашылықтардың тізгінін ұстап, халықты жұмыспен қамтып, сол елді мекендердегі мектеп, клуб, дәрігерлік амбулатория сияқты әлеуметтік мекемелерді ұстап отырған, жұртшылыққа басқа да көмектерін беріп тұратын кәсіпкерлер де осындай құрметке лайықты деп білемін. Жобаға байланысты Елбасы мақаласында «Қазақстанның 100 жаңа есімі» тек республикалық деңгейде ғана жасалмай, өңірлік жобалар да жасалуы қажеттігі айтылған. Сондай өңірлік жобамызға енгізілетін есімдерді жер-жерден анықтап, олар туралы БАҚ арқылы халыққа таратып, соғыс ардагерлеріне арнап шығарылып жатқан «Естелік кітап» сияқты кітаптар шығарсақ, мұның жас ұрпаққа берер тәлімі аз болмас еді.
Пікірталас клубының отырысын газеттің бас редакторы Қайырбай Төреғожа қорытындылап, Елбасы мақаласына орай мазмұнды да тартымды әңгіме өрбігендігін айта келе, осы шараға қатысушыларға редакция атынан зор ризашылығын білдірді.