Қазақстан Республикасы мәслихаттарының депутаттарын сайлауды тағайындау, Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің және мәслихаттарының депутаттарын сайлау жөніндегі күнтізбелік жоспарларды бекіту және сайлау құжаттарының нысандарын белгілеу туралы
21 қазанда Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының отырысы өтті. Отырысқа саяси партиялардың өкілдері, Қазақстан халқы Ассамблеясы төрағасының орынбасары Жансейіт Түймебаев, БКБ режимінде облыстардың, Нұр-Cұлтан, Алматы және Шымкент қалаларының аумақтық сайлау комиссиялары, онлайн режимінде бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері қатысты.
Отырыста келесі мәселелер қарастырылды:
1. «Партиялық тізімдер бойынша сайланатын Мәжіліс депутаттарының кезекті сайлауын әзірлеу мен өткізу жөніндегі негізгі іс-шаралардың күнтізбелік жоспарын бекіту туралы»;
2. «Қазақстан халқы Ассамблеясы сайлайтын Мәжіліс депутаттарының кезекті сайлауын әзірлеу мен өткізу жөніндегі негізгі іс-шаралардың күнтізбелік жоспарын бекіту туралы»;
3. «Қазақстан Республикасы мәслихаттары депутаттарының кезекті сайлауын тағайындау туралы»;
4. «Қазақстан Республикасы мәслихаттары депутаттарының кезекті сайлауын әзірлеу мен өткізу жөніндегі негізгі іс-шаралардың үлгі күнтізбелік жоспарын бекіту туралы»;
5. «Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің және Қазақстан Республикасы мәслихаттарының депутаттарын сайлау жөніндегі Сайлау құжаттарының нысандарын белгілеу туралы».
Отырысты ашқан Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының Төрағасы Берік Имашев Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығына сәйкес бүгінгі күннен бастап Мәжіліс депутаттарын сайлау бойынша сайлау науқаны басталғандығы туралы айтты.
Б.Имашев 2016 жылғы 20 наурызда сайланған Мәжіліс депутаттарының конституциялық өкілеттік мерзімі 2021 жылғы наурызда аяқталатынын атап өтті.
Сайлау заңнамасына сәйкес Мәжіліс депутаттарының кезекті сайлауын Президент кемінде бес ай бұрын тағайындайды және ол Мәжіліс депутаттарының өкілеттік мерзімі аяқталғанға дейін кемінде 2 ай бұрын өткізіледі.
Осылайша Парламент Мәжілісінің депутаттарын сайлау науқаны көрсетілген конституциялық мерзімдерге сәйкес қатаң түрде тағайындалды және кезекті болып табылады.
Сонымен қатар, ол жоғары өкілді органды сайлау – елдегі ең маңызды қоғамдық-саяси оқиғалардың бірі екенін атап өтті.
«Партиялық тізімдер бойынша сайланатын Мәжіліс депутаттарының кезекті сайлауын әзірлеу мен өткізу жөніндегі негізгі іс-шаралардың күнтізбелік жоспарын бекіту туралы» бірінші мәселе бойынша Ортсайлауком Төрағасының орынбасары Константин Петров баяндама жасады.
Ол Орталық сайлау комиссиясы белгіленген өкілеттіктерге сәйкес Қазақстан Республикасы Президенті мен Парламенті Мәжілісі депутаттарының сайлауын дайындау мен өткізуді ұйымдастыратынын хабарлады.
Осыған байланысты, қолданыстағы заңнама нормалары негізінде партиялық тізімдер бойынша сайланатын Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісі депутаттарының сайлауын әзірлеу мен өткізу жөніндегі негізгі іс-шаралардың күнтізбелік жоспары бекітілді.
Парламент Мәжілісінің депутаттығына оның аумағында соңғы 10 жылда тұрақты тұрып жатқан, 25 жасқа толған және бәсең сайлау құқығына ие Қазақстан Республикасының азаматы кандидат бола алады.
Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттығына, оның ішінде партиялық тізімдер бойынша кандидат бола алмайды:
1) заңда белгіленген тәртіппен өтелмеген немесе алынбаған соттылығы бар адам;
2) сот заңда белгіленген тәртіппен сыбайлас жемқорлық қылмыс және сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық жасауда кінәсін мойындаған адамды білдіреді.
Партиялық тізімдер бойынша сайланатын Мәжіліс депутаттығына кандидаттар ұсыну құқығы белгіленген тәртіппен тіркелген саяси партияларға тиесілі.
Саяси партия партиялық тізімдерді бекіту кезінде оған енгізілген адамдардың жалпы санының кемінде отыз проценті мөлшерінде әйелдер мен жиырма тоғыз жасқа толмаған адамдарды қамтиды.
Бекітілген жоспарға сәйкес кандидаттарды ұсыну кезеңі дауыс беру күнінен екі ай бұрын басталады және дауыс беру күнінен қырық күн бұрын жергілікті уақытпен сағат он сегізде аяқталады. Яғни, ағымдағы жылғы 10 қарашадан бастап 30 қараша күнгі сағат 18.00-ге дейін.
Партиялық тізімдерді тіркеу сайлаудан екі ай бұрын басталады және сайлауға бір ай қалғанда жергілікті уақытпен сағат он сегізде аяқталады, яғни, 2020 жылғы 10 қарашадан 10 желтоқсан күнгі 18.00 сағатқа дейін.
КЗ-ның 27-бабының 2-тармағына сәйкес сайлау алдындағы үгіт партиялық тізімдерді тіркеу мерзімі аяқталған кезден басталады және сайлау болатын күннің алдындағы күнгі жергілікті уақыт бойынша нөл сағатта аяқталады.
Осылайша партиялық тізімдер бойынша сайланатын Парламент Мәжілісі депутаттарының кезекті сайлауының жалпы ұзақтығы тағайындалған күннен бастап дауыс беру күніне дейін 82 күнді құрайды.
Отырыстың екінші мәселесі бойынша «Қазақстан халқы Ассамблеясы сайлайтын Мәжіліс депутаттарының кезекті сайлауын әзірлеу мен өткізу жөніндегі негізгі іс-шаралардың Күнтізбелік жоспарын бекіту туралы» Ортсайлауком мүшесі Ерлан Дауылбаев сөз сөйледі.
Е.Дауылбаев Қазақстан халқы Ассамблеясы сайлайтын Мәжіліс депутаттарының сайлауын әзірлеу мен өткізуді қамтамасыз ету Орталық сайлау комиссиясына және республикалық маңызы бар қалалық комиссияға жүктелетінін баяндады.
Қазақстан халқы Ассамблеясы сайлайтын Мәжіліс депутаттығына оның аумағында соңғы 10 жыл тұрақты тұрып жатқан, жиырма бес жасқа толған, бәсең сайлау құқығына ие, өтелмеген немесе алынбаған соттылығы жоқ, сондай-ақ сыбайлас жемқорлық қылмыс және сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық жасағаны үшін соттылығы жоқ Қазақстан Республикасының азаматы кандидат бола алады.
Қазақстан халқы Ассамблеясы сайлайтын Парламент Мәжілісінің депутаттығына кандидаттар ұсыну құқығы Ассамблея Кеңесіне тиесілі.
Кандидаттарды ұсыну бір ай бұрын – ағымдағы жылғы 11 желтоқсанда басталады және сайлауға жиырма күн қалғанда – ағымдағы жылғы 22 желтоқсанда жергілікті уақытпен сағат он сегізде аяқталады.
Кандидаттарды тіркеу, егер сайлауды тағайындау кезінде өзгеше белгіленбесе, жиырма күн – ағымдағы жылғы 22 желтоқсанда бас-
талады және сайлауға он бес күн қалғанда – ағымдағы жылғы 27 желтоқсанда жергілікті уақытпен сағат он сегізде аяқталады.
Сайлау алдындағы үгіт кандидаттарды тіркеу мерзімі аяқталған сәттен басталады, яғни, 27 желтоқсанда сағат 18.00-ден басталады және сайлау болатын күннің алдындағы күні – 2021 жылғы 10 қаңтарда жергілікті уақыт бойынша нөл сағатта аяқталады.
Қазақстан халқы Ассамблеясы сайлайтын Парламент Мәжілісі депутаттарының сайлауы Қазақстан халқы Ассамблеясының сессиясында өткізіледі.
Отырыстың үшінші мәселесіне көшу кезінде Ортсайлауком төрағасы Б.Имашев «ҚР сайлау туралы» Заңына енгізілген өзгерістерге сәйкес мәслихаттар депутаттары алғаш рет партиялық тізімдер бойынша сайланатынын атап өтті. Мәслихаттар депутаттарын сайлаудың бара-бар жүйесіне көшу 2007 жылғы конституциялық реформаның қисынды жалғасы болып табылады және республикалық және жергілікті деңгейлерде өкілді органдарды құру жөніндегі тәсілдерді біріздендіреді.
«Қазақстан Республикасы мәслихаттары депутаттарының кезекті сайлауын тағайындау туралы» үшінші мәселе бойынша Ортсайлауком Төрағасының орынбасары Константин Петров баяндама жасады.
Ол «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Қазақстан Республикасының Конституциялық заңында Орталық сайлау комиссиясының мәслихаттардың кезекті сайлауын тағайындау өкілеттігі көзделгенін хабарлады.
Барлық деңгейдегі мәслихаттар депутаттарының кезекті сайлауы бір мезгілде өткізіледі және мерзімі жағынан Президентті, Парламент Сенаты депутаттарын сайлаумен тұспа-тұс келмеуге тиіс.
Мәслихаттар депутаттарын сайлауды Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісі депутаттарын сайлаумен бір мезгілде өткізу бойынша шектеулер жоқ.
Осыған байланысты мәслихаттар депутаттарының кезекті сайлауын 2021 жылғы 10 қаңтарға тағайындау ұсынылды.
К.Петров Мәжіліс депутаттары мен мәслихат депутаттарын сайлауды бірге өткізу қолданыстағы заңнамаға қайшы келмейтінін және қазіргі жағдайда объективті негізделген шешім болып табылатынын атап өтті. Біріктірілген науқан – бұл бюджетті үнемдеу және пандемия жағдайында негізделген әлеуметтік байланыстарды азайту.
Сонымен қатар, К.Петров жекелеген сайлау рәсімдерінің: Парламент Мәжілісі мен мәслихаттар депутаттарын сайлау кезінде ұсыну, тіркеу және сайлау алдындағы үгіт мерзімдеріне тоқталып, партиялық тізімдерді ұсыну мен тіркеу мерзімдерін тиісінше 6 күнге қысқарту туралы ұсыныс енгізді.
Мәселен, партиялық тізімдер бойынша сайланатын Парламент Мәжілісінің және мәслихаттардың депутаттарын сайлау бойынша партиялық тізімдерді тіркеу мерзімінің аяқталуы бойынша бірыңғай тәсілдер үгітті бір мезгілде бастауға және мәслихаттар депутаттарын сайлау кезінде үгіт кезеңін ұлғайтуға мүмкіндік береді.
Сондай-ақ, К.Петров Орталық сайлау комиссиясы өз құзыретіне сәйкес, әкімшілік-аумақтық бірлік халқының санына сәйкес 2020 жылғы 11 қыркүйектегі №21/323 қаулысымен олардан сайланатын мәслихаттар депутаттарының саны анықталғанын хабарлады.
Барлығы алдағы науқанда 216 мәслихаттың 3276 депутаты сайлануға тиіс. Облыстардың, Нұр-Сұлтан, Алматы және Шымкент қалалары мәслихаттарының 589 депутаты, облыстық маңызы бар қалалардың 36 мәслихатында 596 депутат, аудандардың 163 мәслихатында 2091 депутат.
«Қазақстан Республикасы мәслихаттары депутаттарының кезекті сайлауын әзірлеу мен өткізу жөніндегі негізгі іс-шаралардың үлгі күнтізбелік жоспарын бекіту туралы» мәселемен Ортсайлауком мүшесі Ерлан Дауылбаев сөз сөйледі.
Е. Дауылбаев өз сөзінде мәслихаттар депутаттарын сайлау бо-
йынша алдағы сайлау науқанының бірқатар ерекшеліктері бар екенін атап өтті:
Біріншіден, мәслихатқа сайлау алғаш рет саяси партиялардың партиялық тізімдері бойынша өтуде.
Екіншіден, сайлау туралы Конституциялық заңдағы өзгерістерге сәйкес тиісті әкімшілік-аумақтық бірліктің аумағында мәслихаттар депутаттарын сайлау кезінде бірыңғай аумақтық сайлау округі құрылады.
Үшіншіден, жиырма тоғыз жасқа толмаған әйелдер мен адамдардың саны партиялық тізімге енгізілген адамдардың жалпы санының кемінде отыз пайызын құрауға тиіс.
Мәслихат депутаты болып жиырма жасқа толған Қазақстан Республикасының азаматы сайлана алады. Республика азаматы бір мәслихаттың ғана депутаты бола алады. Кандидаттың бәсеңі сайлау құқығы болуы керек. Яғни, сот әрекетке қабілетсіз деп таныған, сондай-ақ сот үкімі бойынша бас бостандығынан айыру орындарында отырған азаматтардың сайлануға құқығы жоқ.
Баяндамаға сәйкес мәслихаттар депутаттарын сайлауды ұйымдастыру мен өткізуді аумақтық сайлау комиссиялары қамтамасыз етеді.
Осыған байланысты Қазақстан Республикасы мәслихаттары депутаттарының сайлауын әзірлеу мен өткізу жөніндегі негізгі іс-шаралардың үлгі күнтізбелік жоспары қабылданды. Соның негізінде әрбір аумақтық комиссия екі күн мерзімде Күнтізбелік жоспарлар қабылдайтын болады.
Осыған сәйкес депутаттыққа кандидаттарды ұсыну кезеңі 2020 жылғы 10 қарашадан бастап 2020 жылғы 4 желтоқсанда жергілікті уақыт бойынша сағат 18-ге дейін жалғасады.
Мәслихаттар депутаттығына кандидаттарды тіркеу 2020 жылғы 10 желтоқсанда жергілікті уақыт бойынша сағат 18-де аяқталады.
Сайлау алдындағы үгіт 2020 жылғы 10 желтоқсанда жергілікті уақытпен сағат 18-ден кейін басталады және 2021 жылғы 9 қаңтарда жергілікті уақытпен нөл сағатта аяқталады.
Партиялық тізімдерді тіркеу мерзімі аяқталғаннан кейін бірыңғай тәсілдер үгітті бір уақытта бастауға және үгіт кезеңін 5 күнге арттыруға мүмкіндік береді.
Мәслихаттар депутаттарын сайлау қорытындыларын тиісті аумақтық сайлау комиссиясы сайлау өткізілген күннен бастап бес күн мерзімнен кешіктірмей белгілейді.
Мәслихаттардың сайланған депутаттарын тіркеуді тиісті аумақтық сайлау комиссиясы жүзеге асырады.
«Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің және Қазақстан Республикасы мәслихаттарының депутаттарын сайлау жөніндегі Сайлау құжаттарының нысандарын белгілеу туралы» отырыстың қорытынды мәселесі бойынша Ортсайлауком мүшесі Серік Сыдықов сөз сөйледі.
Ол екі сайлау науқаны: Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісі мен мәслихаттар бойынша сайлау құжаттарының 42 нысаны дайындалғанын баяндады.
Сайлау құжаттарының ұсынылып отырған нысандары «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Қазақстан Республикасының Конституциялық заңына сәйкес науқанның нақты кезеңдерінде сайлау комиссияларының сайлау рәсімдерін ресімдеу үшін көзделген.
Бірқатар нысандар «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Қазақстан Республикасының Конституциялық заңындағы өзгерістерді ескере отырып, алғаш рет белгіленеді.
