2017 жылғы 26 қаңтарда Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты төрағасының өкімімен даулардың жекелеген санаттары бойынша медиация тәртібімен сотқа дейінгі реттеуді енгізу бойынша қанатқақты жобаны іске асыру туралы ереже бекітілген еді.
Бұл жоба кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттарында, азаматтық істерді қарайтын аудандық және оларға теңестірілген соттарда, мамандандырылған ауданаралық экономикалық соттарда 2017 жылдың шілде айынан іске асырылу көзделген болатын. Дегенмен, уақыт талабына сай аталмыш өкімге бірқатар өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Сөйтіп, жобаның іске асыру мерзімі 2017 жылғы 31 желтоқсанға дейін ұзартылды.
Қолға алынған жаңа жобаның мақсаты – даулардың жекелеген санаттарын медиация тәртібімен сотқа дейінгі реттеуді азаматтық сот ісін жүргізуге енгізу. Бұл мақсат тараптарды татуластыру рәсімдерін қолдану аясын кеңейту, азаматтардың сот шығындарын барынша азайту, халықтың соттан тыс дауды реттеу мүдделілігін анықтау негізінде жүзеге асырылады.
Қазақ арасында араағайыншылдық ертеден қалыптасқан бар дәстүр. «Бас жарылса бөрік ішінде, қол сынса жең ішінде» дейтін қазақ қандай қиын дауларды да араағайыншылдықтың көмегімен тараптарды келістіре отырып шешкен. Бүгінгі медиацияның міндеті де дауласушы тараптарды сотқа дейін келістіріп, татуластыру және дауларын екі жаққа да тиімді етіп шешу болып табылады. Осы орайда, Жоғарғы Сот өкімімен жүзеге асырылатын қанатқақты жоба медиация арқылы шешілетін дауларды нақтылап, оның аясын кеңейте түседі. Жобада қамтылған даулардың қатарында кәмелетке дейінгі балалар мен жасөспірімдерге қатысты даулар да, азаматтық істер бойынша шешілетін даулар да бар. Нақтырақ айтар болсақ: баланың мүдделеріне орай тұрғылықты жерін, ата-ананың баламен араласу тәртібін анықтау, баланы басқа адамдардан тартып алу, 21 жасқа дейінгі кәмелетке толмаған балаларды асырауға алимент өндіріп алу туралы даулар қарастырылады. Сонымен бірге, Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 159-бабының 1-тармағымен міндетті түрде сотқа дейінгі келісім комиссиясына жүгіну тәртібі көзделмеген еңбек даулары, мұрагерлік, көршілердің арасындағы жер телімдері шекараларын анықтау, пәтерлерді су басқандығы туралы, пәтерден шығу туралы, кондоминиумды басқару мәселелері бойынша, некені бұзу және мүлікті бөлу, қарыз келісім-шарттары, сақтандыру, мүлікке меншік құқығы туралы, тауар жеткізілімінің, жалдау, сатып алу-сату, тасымалдау шарттары, тұтынушылардың құқықтарын қорғау, корпоративтік даулар, медициналық қызмет көрсетуге байланысты туындаған даулар да осы санатта қарастырылады.
Медиацияны тараптардың келісімі бойынша сотта судья, не татуластыру рәсімдерін жүзеге асыратын медиатор жүргізеді. Медиацияны жүргізу тәртібі Қазақстан Республикасы Азаматтық процессуалдық кодексінің, «Медиация туралы» Қазақстан Республикасы Заңының талаптарына сәйкес жүзеге асырылады. Қанатқақты жобаға қатысу бойынша өз ұстанымдарын жазбаша түрде бере отырып, медиатормен медиация жүргізу туралы тараптардың жасалған жазбаша келісімі бес күннің ішінде сотқа ұсынылады. Егер оған қатысудан бас тартатын болса, бұл туралы жазбаша өтініш сотқа жолданылады.
Егер тараптар медиация арқылы іс жүргізген кезде келісімге қол жеткізбесе, іс жүргізу қайта басталып, оны сот талқылауына дайындау жалпы тәртіппен жүргізіледі.
Роза ЕРТАЕВА,
Ақмола облыстық сотының судьясы.
