Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласы еліміздің рухани өміріндегі бірқатар өзекті мәселелерді көтеріп, оларды шешу жолдарын да ұсынған болатын. Қоғамның зор қызығушылығына ие болған мақалада Мемлекет басшысы латын әліпбиі мәселесіне кеңінен тоқталған еді.
Еліміз 2025 жылы латын әліпбиін қолдануды бастап кетуі тиіс. Бірақ, оған дейін де кезең-кезеңімен атқарылатын шаралар өте көп. Себебі, бүтіндей бір мемлекетті бір әліпбиден басқа әліпбиге ауыстыра салу өте күрделі мәселе. Бұл – қоғамдық сауаттылықты қамти отырып атқарылатын үлкен шаруа. Қазақ елі осы уақытқа дейін араб, латын және қазіргі кезде қолданыста жүрген кириллица әліпбиін қолданды. 1929 жылға дейін біз арап әліпбиін қолданып келдік. 1939 жылдан бастап еліміз латын алфавитін қолданды, бірақ латын алфавитін еліміз он жыл ғана қолданып,1939-1940 жылдан бастап орыс алфавитіне көшкен болатын.
Қазақ тілінің латын әліпбиіне көшуі тіліміздің әрі қарай жаңғыруына жақсы ықпал етері сөзсіз. Ол біздің ұлттық кодымызды сақтап, ұлт ретінде дамуымызға жол ашады. Біріншіден, тіліміздегі қазіргі жат дыбыстарды таңбалайтын әріптерді қысқартып, сол арқылы қазақ тілінің табиғи таза қалпын сақтауға мүмкіндік аламыз. Екіншіден, қазақ тілін оқытқан уақытта басы артық таңбаларға қатысты емле, ережелердің қысқаратыны белгілі. Ол мектептен бастап барлық оқу орындарында оқыту үрдісін жеңілдетеді. Уақыт та, қаржы да үнемделеді. Үшіншіден, латын әліпбиіне көшу – қазақ тілінің халықаралық дәрежеге шығуына жол ашады. Қазақ тіліне компьютерлік жаңа технологиялар арқылы халықаралық ақпарат кеңістігіне кірігуге тиімді жолдар ашылады. Төртіншіден, түбі бір түркі дүниесі, негізінен, латынды қолданады. Латын әліпбиіне көшу заман талабы деп ұғынғанымыз абзал.
Бибінұр АХМЕТОВА,
№2 Егіндікөл орта мектебінің қазақ тілі мен
әдебиеті пәнінің мұғалімі.
Latyn álіpbıіne kóshý – zaman talaby
Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdentі Nursultan Nazarbaevtyń «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» maqalasy elіmіzdіń rýhanı ómіrіndegі bіrqatar ózektі máselelerdі kóterіp, olardy sheshý joldaryn da usynǵan bolatyn. Qoǵamnyń zor qyzyǵýshylyǵyna ıe bolǵan maqalada Memleket basshysy latyn álіpbıі máselesіne keńіnen toqtalǵan edі.
Elіmіz 2025 jyly latyn álіpbıіn qoldanýdy bastap ketýі tıіs. Bіraq, oǵan deıіn de kezeń-kezeńіmen atqarylatyn sharalar óte kóp. Sebebі, bútіndeı bіr memlekettі bіr álіpbıden basqa álіpbıge aýystyra salý óte kúrdelі másele. Bul – qoǵamdyq saýattylyqty qamtı otyryp atqarylatyn úlken sharýa. Qazaq elі osy ýaqytqa deıіn arab, latyn jáne qazіrgі kezde qoldanysta júrgen kırıllıtsa álіpbıіn qoldandy. 1929 jylǵa deıіn bіz arap álіpbıіn qoldanyp keldіk. 1939 jyldan bastap elіmіz latyn alfavıtіn qoldandy, bіraq latyn alfavıtіn elіmіz on jyl ǵana qoldanyp,1939-1940 jyldan bastap orys alfavıtіne kóshken bolatyn.
Qazaq tіlіnіń latyn álіpbıіne kóshýі tіlіmіzdіń árі qaraı jańǵyrýyna jaqsy yqpal eterі sózsіz. Ol bіzdіń ulttyq kodymyzdy saqtap, ult retіnde damýymyzǵa jol ashady. Bіrіnshіden, tіlіmіzdegі qazіrgі jat dybystardy tańbalaıtyn árіpterdі qysqartyp, sol arqyly qazaq tіlіnіń tabıǵı taza qalpyn saqtaýǵa múmkіndіk alamyz. Ekіnshіden, qazaq tіlіn oqytqan ýaqytta basy artyq tańbalarǵa qatysty emle, erejelerdіń qysqaratyny belgіlі. Ol mektepten bastap barlyq oqý oryndarynda oqytý úrdіsіn jeńіldetedі. Ýaqyt ta, qarjy da únemdeledі. Úshіnshіden, latyn álіpbıіne kóshý – qazaq tіlіnіń halyqaralyq dárejege shyǵýyna jol ashady. Qazaq tіlіne kompıýterlіk jańa tehnologııalar arqyly halyqaralyq aqparat keńіstіgіne kіrіgýge tıіmdі joldar ashylady. Tórtіnshіden, túbі bіr túrkі dúnıesі, negіzіnen, latyndy qoldanady. Latyn álіpbıіne kóshý zaman talaby dep uǵynǵanymyz abzal.
Bıbіnur AHMETOVA,
№2 Egіndіkól orta mektebіnіń qazaq tіlі men
ádebıetі pánіnіń muǵalіmі.
